قایغاناق =تخم مرغ نیمرو

یخنی = آبگوشت

بوز باش = نوعی آبگوشت

بیبر = فلفل

ایستی اوت =فلفل سیاه

قاباق = کدو

سوزگج = صافی

چرک = آبکش

توتقال = دستگیره

توتقاج = دستگیره پارچه ای

قولوپ = دستگیره ظروف آشپزخانه

قاشیق = ؟

قابلاما = ؟

قازان = دیگ

قازماق = ته دیگ

بوشقاب = ؟

منده = سفره / دستمال

بال = عسل

دیشلمه = قند پهلو

دیشلمه چای = جای قند پهلو

دامازدیق = مایه / ذخیره برای تکثیر

بوغازجیل = پرخور

یئییمجیل = پرخور

قایماق = سر شیر

آیران / ائیران = دوغ

ساریمساق = سیر

مرجی = عدسی

مرجیمک = ماش

قوروت = کشک

قارا قوروت = قره قوروت

یوقورت =ماست

قاتیق = ماست

سوت = شیر

آج = گرسنه

آغاج = درخت

آرا = فاصله / وسط

آزغین = گمراه / گم شده

آلیشماق = عادت کردن / انس گرفتن

آیلیق = ماهانه

آتالیق = ناپدری / پدری / حق پدری

آرتیق = اضافه / باقیمانده

آتیجی = تیرانداز / هدف گیر / حلاج

آلیجی = خریدار

آخار = جاری / روان

آبارتماق = بزرگ کردن

آپارماق = بردن / کشیدن

آییق = بیدار / هوشیار

آرد جیل = مرتب / بی وقفه

باجی = خواهر

بوش = خالی

باشاری = لیاقت / موفقیت / هنر

بوز = یخ / سرد

بوغدا = گندم

بیراخماق = رها کردن / انداختن

بیلگی = معلومات

بارداق = لیوان / استکان بزرگ

باییلماق = غش کردن / بیهوش شدن

بوروشوق = مرکب /پیچیده / مشکل

بیلگین = دانشمند / دانا /آگاه

بویورماق = دستور دادن / امر کردن

بینؤره = بنیان / اساس

باشجی = رهبر / فرمانده

بیرلشیم = ترکیب / اتحاد

بیز = تیز / تند

بؤیوک = بزرگ / والا

بیردن = ناگهان

بودره مک = لیز خوردن / افتادن

اوزونلوق / بوی {uzunluq-boy} طول -دراز

ائن/En = عرض

حوندورلوک / hündürlük = ارتفاع

آرا /Ara = مسافت / فاصله

یاریم باتمان / Yarim batman = نیم من

بئش آغاج / beş ağac = پنج کیلومتر

بیر گیروانکا /Bir girvanka =یک لیتر

کسیر /Kəsir = کسر

بیر چرک / Bir çərək = یک چهارم

اون آردیم /On ardim = ده قدم

بیر قاریش /  Bir qariş = یک وجب

بیر چووال /  Bir çuval =  یک گونی

ایکی تلیس /  İki təlis = دو گونی

بیر آووجئ / Bir avuc = یک مشت

بیر اتک / Bir ətək = یک دامن

دونیالارجا /  Dünyalarca = به اندازه دنیا

یئترینجه /  Yetərincə = به اندازه کافی

یوزلرجه / Yüzlərcə = صدها

سایسیز / Saysiz = بی شمار

قالیق / Qaliq = باقیمانده

بیر-بیر/Bir-bir =یکی یکی

ساحه / Sahə=مساحت

قیرام / Qiram=گرم

آغاج / Ağac = کیلومتر

قاریش / Qariş = وجب

چئشدک : صبحانه .

قیلیش قاناد : ابابیل .

قارانقوش : چلچله .

گولابتین : بیر نوع تزئینی پارچا .

آغی : کوون کیمی بیر اوت دور . کهلیک اوتو کیمی . نارین گوللری اولار . آنجاق سمی دیر .

اووچو پیریم : اوولاری حفظ ائیله ین .

خیل : دوغوزون آلت انگینده اولان بیر سوموک کی عاج سایاق اولار .

ککیره : بیر نووع آلاغ کی داوارلار اونو چوخ سئورلر . طامی آنجاق آجی اولار.

سلم : او آدام لارکی اللرینین دسترنج لرین یئییرلر .

خوگان : بیر شهر آدی دیر کی خمینی شهرین یاخین لیغیندا اولار . بو شهرین هامیسی تورک دیرلر .

زاغلی : گوی یا تقریبا بنفشه رنگینه اوخشار . اسلحه یا بو سایاق شئی لرده بو رنگی داها آرتیق گورمک  اولا بیلر .

تئر : خورجونون بویوکو . معمولا اونا سودولدوروب ؛ باشینا دا بیر تپه جک قویاردی لار .

چور : اوجا بویلو گول چولو دور کی بنفش رنگلی اولار .

سئلینتی : سئل دن سونرا گلن  .

گوزر : بوغدا – آرپاکی دویرلر خرمن ده . آنجاق هله آیریلمامیش سونرا سونبولدن . بیر آتا سوزونده بو لوغت بئله ایشله نمیشدیر : ... ت ایستر گوزر دویه / اونودا گوزل دویه

تاققیر : محکم

دویوش : ال آغاجی کی پالتاریوماقدا اوندان فایدالاناردی لار .

هامپا : او یئرکی ارباب اکینچی یه وئریب. بو هامپالیق ائدیر . اوزو اکیب – بیچیر . اوندان پول گوتورور .

ایت باسماق : بیر ایت کی خطری احساس ائدیب های  - کوی سالار  دئییر کی ایت باسیر .

سکمک : کهلیکین یئریشینه دئییرلر .

قاراواش : قولون دیشی سی

توتقال : چسب

ولیم : بیر تهر آغاج . میانا آغاج . تندیرده اوجاقدا یاندیرماق اوچون قویارلار .

حاللالیق : اکینچی لر ؛ کندلی لر بیچین دن سونرا شادیانه ائدنده اونا حاللالیق ائدیریک دئییرلر .

شده ره : لاپ بویوک الک .

سیر سیرا : هاوانین سویوغوندا سویون اوزو نازیک بیر تئل باغلار کی اونا سیر سیرا دئییرلر .

چن : یئردن قالخان بوخارا چن دئییرلر .

یال : داغین سره لرینده لوت یئرلره یال دئییرلر .

یال : بیر تهر یئمک . ایت لرین ده یئمک لرینه یال دئییرلر .

اوروائی : قدیم کولش مئیدانیندا کولشمه دن قاباق اوخونان شعرلره اوروائی دئییردیلر .

یازان : جمشید شیبانی

آداقلی Adaqlı : نامزد شده

آلین یازیسی Alınyazısı : سرنوشت

اؤتوک Ötük : خواهش

اؤتونمک Ötünmək : خواهش کردن

اوخوندو Oxundu : دعوتنامه، کارت دعوت

اؤگ Ög : تصمیم

اؤگله شمک Ögləşmək : تصمیم گرفتن

ایزباسی İzbası : امضا

ایزباسماق İzbasmaq : امضا کردن

ایلایگون İlaygün : تاریخ، مورخه

ائلچی Elçi : خواستگار

ائوله نمه تؤره نی Evlənmə törəni : مراسم ازدواج

ائوله نمه Evlənmə : ازدواج

باشلیق Başlıq : شیربها

بایرام Bayram : عید

بویروق Buyruq : امر

تاپاناق Tapanaq : آدرس

تانیق Tanıq : شاهد

تٶره Törə : آئین

تٶره ن Törən : مراسم

توی ائوی Toy evi : تالار عروسی

توی Toy : جشن، ضیافت با غذا، جشن عروسی

چاغریلی Çağrılı : مدعو، دعوت شده

چاغریلیق Çağrılıq : کارت دعوت، دعوتنامه

چولا Çola : ساعت

دورو Dürü : هدیه ای در بخچه و یا بسته که به عروس داده می شود

دونور Dünür : والدین عروس و داماد

دوواق قاپما Duvaq qapma : شعر آشیقی که در پایان عروسی از سوی آشیق خوانده می شود

دوواق Duvaq : سرپوش و یا روبند توری عروس

دویون ائوی Düyün evi : تالار عروسی

دویون تؤره نی Düyün törəni : مراسم عقد

دویون Düyün : جشن عروسی، جشن ختنه سوران (اصلا به معنی عقد، از مصدر دویمکDüymək  به معنی گره زدن، همریشه با دویوم Düyüm ، دویمه ج Düyməc ، دویمه Düyməə ، .....)

ساغدیش Sağdış (ساغدیچ، ساغداچ): یکی از دو نفری که در شب زفاف همراه داماد- در طرف راست او- می روند

سور Sür : کلمه ای ترکی- مغولی به معنی جشن و فستیوال است. این کلمه که به زبان فارسی نیز وارد شده، ربطی به کلمه سور در زبان پهلوی و یا سرخ در زبان فارسی ندارد و با کلمات "سورسات-سویورسات" و "سویورقا-سیورغا" و .... همریشه است. این کلمه در زبان فارسی در ترکیبهای چهارشنبه سوری، سوریه، سورنامه، سور دادن، سور چرانی و ختنه سوران، .... حفظ شده است.

سورچو Sürçü : مهماندار (در دوره آغ قویونلو، قاراقویونلو)

سولدوش Solduş : یکی از دو نفری که در شب زفاف همراه داماد- در طرف چپ او- می روند

سویورگه Süyürgə : جشن، مهمانی، ضیافت

سئوی Sevi : دوست

شنلیک Şənlik : شادمانی، عید، فستیوال

شٶله ن Şölən : مهمانی، ولیمه، ضیافت همراه با غذا، ضیافت دینی

قالین Qalın : جهیزه

قوتلو Qutlu : مسعود، مبارک

قوشانتی Qoşantı : جهیزه

قوناقلیق Qonaqlıq : مهمانی

قیوانج Qıvanc : غرور، افتخار

کبین Kəbin : مهریه

کوره که ن Kürəkən : داماد

گرده ک Gərdək : حجله (همریشه با گره گه Kərəgə -کره گو Kərəgü به معنی نوعی چادر، این کلمه به شکل خرگه وارد زبان فارسی شده است)

گله نه ک Gələnək : رسوم

گلین Gəlin : عروس

گٶره نه ک Görənək : آداب

گؤروم Görüm : نمونه (اؤرنه ک کلمه ای ارمنی است)

گؤزله مک Gözləmək : منتظر شخص معین و چیز مشخصی بودن، چشم براه بودن

هه Hə : بلی، آری

یاشام Yaşam : زندگی

یاشانتی Yaşantı : برهه ای از زندگی، مقطع و دوره ای از حیات

یالقیز Yalqız : تنها

یالنیز Yalnız : صرفا

یوخسول= فقیر، نادار  YOXSUL

یوخسول‌لوق= فقر  YOXSULLUQ

وارسیل= غنی، دارا VARSIL

وارسیل‌لیق= غنا، ثروتمند بودن VARSILLIQ

فناوری، تکنولوژی= قوراشدیریم  QURAŞDIRIM

مجبور= ایته‌کلی İTEKLİ

امضا= ایزباسی İZBASI

امضا کردن= ایزباسماق İZBASMAQ

 شارژ= دولوم  DOLUM

شارژ کردن= دولوملاماق DOLUMLAMAQ

شاهد= تانیق TANLQ

آیین= تؤره TÖRE

مراسم= تؤرن TÖREN

رسوم= گله‌نک GELENEK

آداب= گؤره‌نک GÖRENEK

غرور، افتخار= قیوانج QIVANC

تنها= یالقیز  YALQIZ

صرفا= یالنیز YALNIZ

فرم= بیچیم BİÇİM

گؤروت= عکس، فتو GÖRÜT

ایماژ= گؤرونتو GÖRÜNTÜ

ائرته= صبح  ÉRTE

ائرکن= زود ÉRKEN

یازان : سوسن نواده رضی

کمتر شهری در ایران وجود دارد که شیرینی و نان مخصوص و به نام خود را داشته باشد. شهر اهر یک نوع شیرینی با نام « اهری» و نوعی نان به نام “نان اهری” (ییتی قات) دارد که جز سوغات این شهرستان محسوب می شود.















یازینین ارتیغندا الیه بیلرسیز اهری شیرنیسینین پیشیرمیین اورگه شه سیز

یازی قایدالاری

الفبا

هر دیلین اویرنمه سینه و دوزگون ایشله دیلمه سینه بیرینجی درس اونون الفباسی دیر. ایندی لیکده آذربایجان دیلینی عرب الفباسی ایله یازیب اوخویوروق بو ایش بیزی بیر پارا نقصانلارا روجاه ائدیر چونکی عرب دیلینین دیلیمیزده اولمایان بیر پارا صامت لری و دیلیمیزین عرب دیلینده اولمایان بیر پارا مصوت لری واردیر مثلا عرب دیلینین ( ز_ض_ظ_ذ) یئرینه تورک دیلینده آنجاق بیر (ز) واردیر تورک دیلینین(Ü ; Ö U ; O ;) یئرینه عرب دیلینده آنجاق (او) گورسنیر بو اختلافلاا باخاراق عرب الفباسینین تورک دیلینی داشیماقدا چاتیشمازلیقلاری آیدین اولور ائله بونا گوره ده بیر چوخ تورک دیلی خالق لر اوز الفبالارین دگیشیبلر.

بوتون بونلارلا بئله بیزیم مین ایل لیک یازیلاریمیز عرب الفباسیندا اولوبو بیزیم اوندان آیریلماغیمیز بیزی مین ایل لیک ادبیاتیمیزدان آییراجاق دی. ایرانین اسلامی انقلابیندان دگرلی وارلیق نشریاتی طرفیندن دیلیمیزین سسلی حرفلرین گوسترمگه عرب الفباسیندا بیر پارا اصلاحات آپاریلدی و آذربایجان یازیچی لاری عمومیتده بو اصلاحاتی قبول ائدیب ایشلتدیلر. بیز ایسه همین اصلاحاتی نقل ائدرک یازیچی لاریمیزدان اونلارین ایشله دیلمه سین ایسته ییریک..

سسلی حرف لر

آذربایجان دیلینین 9 سسلی حرفی واردیر بو دوققوز حرفین دوردو اینجه، بئشی قالین دیر. سسلی حرفلره مصوت ده دئییلیر( مصوت=صائت)

اینجه حرف لر

İ ; Ü ; Ö ; Ə ; E

قالین حرف لر

I ; U ; O ; A

آذربایجان دیلینه مخصوص اولان قایدالاردان بیری بودور کی قالین مصوت ایله باشلانان کلمه نین سونکو مصوت لرینین هامیسی قالین و اینجه مصوت ایله باشلانانینکی لار اینجه اولمالی دیر. مثال اوچون (  آت) و (ات) ی نظرده آلساق (آت) بیر قالین مصوتی و (ات) ین بیر اینجه مصوتی واردیر. ایندی بو ایکی کلمه نین اوستونه آرتیریلان هر بیر اک(پسوند) اشاره قیلدیغیمیز قایدا تابع اولاجاق دیر مثلا:

آتیم _ اتیمی _ آتدان _ آتیمیزین _ آتلاریمیزدان و ...

اتیم _ اتیمی _ اتدن _ اتیمیزین_ اتلریمیزدن و ...

دیلیمیزین بو قایداسی دیلیمیزه مخصوص اولان بیر موسیقی باغیشلاییر و دیلداشلاریمیزین باشقا دیل لری دانیشاندا اولان لهجه لری و باشقا دیل لی لرین دیلیمیزی دوزگون دانیشا بیلمه دیک لری ده ائله بورادان یارانیر.

بوندان علاوه دیلیمیزین مصوت لری باشقا جهت لرده ده بولونوبلر مثلا: دوداقلانان و دوداقلانماایان. دئمک . ü. u. ö.o مصوت لری دوداقدان و . A.E .I. Ə مصوت لری دوداقلانمایان ساییلیرلار ( چونکی بیرینجی لری تلفظ ائدرکن دوداق بیر آز یومورولانیر). آنجاق بو بیریسی لرده دوداقلارین نقشی یوخدور. کلمه لریمیزده بو جهتدن بولونور. بئله کی دوداقلانان حرف ایله باشلانان کلمه نین سونکو مصوت لری ده دوداقلانمایان اولا بیلر. مثلا: بالیق _ آرخا_ ارسین. آنجاق بو قایدا قاباقکی دئدیگیمیز قالین_اینجه مصوت لری قایداسی کیمی عمومیتی یوخدور.

صامت لر

دیلیمیزین صامت لری یا خوسس سیز حرف لری 23 و عربه مخصوص اولان حرف لری ده سایساق 30دور. صامت لر ایله مصوت لرین اساس فرقلری بوندادیر کی مصوت لرین سس لری بوغازدان گلیر اونلاری تلفظ ائتمکده دیلین و دیش لرین نقشی یوخدور و یوخاریدا اشاره اولوندوغو کیمی آنجاق دوداقلانان سسلی لرده دوداقلار بیر_بیره دگمه دن آزجا یومورولانیر آنجاق صامت لرین تلفظ ائدیلمه سینده ذوذاقلارین و دیلین اساسی نقش لری وار و گاهدان بورون دا رول اویناییر.

الفبامیز

منبع :توخومدل وبلاگی

عزیز دوسلار سوینرم نظریزی بو یازی گورا باخیشلار قسمتینده گورم . همشه  وار و ساغ اولاسیز

ائلیمین اوبامین سازینا بندم

ظولمه باش اَیمی‌ین قئزینا بندم

گورمه‌لی قئشینا یازینا بندم

الدوزلار ایچینده دان اولدوزویام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

بینامی قویوبدور عشقیله آنام

اویره‌دیب ائلی مین دردینه یانام

اولکه‌می عزتیم شرفیم سانام

الدوزلار ایچینده دان اولدوزویام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

کوکومو قازمالار، قورودا بیلمز

اوزگه‌لر دیلیمی اونودا بیلمز

سوزو دوشونمی‌ین، بونودا بیلمز

اولدوزلار ایچینده دان اولدوزیام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

قوربانام آدینا آذربایجانین

یورغون اولادینا آذربایجانین

ائل چاتسین دادینا آذربایجانین

الدوزلار ایچینده دان اولدوزویام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

شاعیر: شریفه جعفری

     حیاتین منیلن قسمت ایلین           یاشاییش دا بیوک قهرمان انا

یاشا سنی بئله مین ایللر یاشا          باشیئه دولانوم مهربان انا

لیاقت سنده دی نجابت سنده

شرافت  سنده دی صداقت سنده

جوشقون دریا کیمی محبت سنده

من دینده آنا دین جان آنا

آغلاییب بوشالوب دولماق ایستیرم

سایه نده عومور کن قالماق ایستیرم

بوتون وارلیغیمی شیرین عومرومو

سنیله بیرلییب  بولماق ایستیرم

یورولاندا  روحوم آرتاندا  غمیم

بیر شیرین دوداقدان گولماق ایستیرم

حیاتیم زایلاشیب آی قوجا ننه

جوانلاش تازادان اولماق ایستیرم

گوللری سارالدیب  خزانین  دادی

کوکوندن غصه نی یولماق ایستیرم

آیاقین آلتیندا آچان بیر گولم

قولومی بوینونا سالماق ایستیرم

سی سال تمام در ارتش و ژاندارمری در صف و ستاد در اغلب نقاط ایران مأمور و مشغول بود ه فرمان برد و فرمان راند. در طول خدمت چندین بار فرمان درجه و نشان لیاقت گرفت . درآذر ماه 1337 به افتخار بازنشستگی نایل آمد . بازنشستگی فرصتی بود تا  علاوه بر معلومات ذیقیمتی که خود اندوخته بود کتب تاریخی را ورق بزند  و کتابی بنویسد که امروزه معتبرترین منبع ارسباران پژوهی است . اگر صدها کتاب در مورد اهر و ارسباران نوشته شود این کتاب صدرنشینی خود را حفظ خواهد کرد و هیچگاه  ارسباران پژوهان از این کتاب بی نیاز نخواهند بود . مرحوم سرهنگ حسین بایبوردی در جای جای کتاب از اشعار ناب  فارسی و ترکی سود می جوید و این ارزش کتاب را دوچندان می کند و نشانگر ذوق ادبی این نویسنده است .

گر بگویم شرح آن بی حد شود          مثنوی هفتادمن  کاغذ شود

بیان قوی نویسنده در جای جای کتاب مشهود است است . بخشی از این کتاب ارزشمند را با هم می خوانیم :

«در قحطی 1336 قمری که همه جا حتی ارسباران انبار غله آذربایجان دچار قحطی شده بود خود نگارنده آن روزها را به یاد دارم که موقع رفتن به مدرسه از هر جا می گذشتیم روی نعش ها پارچه کشیده برای دفن مرده ها و نگاهداری زنده ها پول و اعانه جمع می کردند . ده ها نفر زن و مرد برهنه که از فرط

لاغری و گرسنگی - از او مانده بر استخوان پوستی- با قیافه های وحشتناک دور لاشه اسب و الاغ جمع شده و برای بردن و خوردن تکه از گوشت آن هم دیگر را چنگ می زدند . و وضع طوری شده بود که احتیاطاً همراه نوکر به مدرسه می رفتیم.

البته اذیت و آزار اشرار ... نسبت به زارعین و دهات اطراف و دنباله جنگ بین الملل و پراکندگی اردوهای متلاشی شده روسی هم در تشدید اوضاع بی تاثیر نبود.»

به نوشته ایرج افشار در کتاب نادره کاران سرهنگ حسین بایبوردی در سال 1366 در تهران به درود حیات گفت. ممکن است بعضی از همشهریان بر من خرده بگیرند که با این همه اقوام و خویشاوندان وی چرا تاریخ وفات وی را از کتاب نادره کاران یادداشت کردم  من بیشتر اطلاعات مربوط به این نویسنده را از لابلای کتاب وی به دست آوردم . برا ی ثبت زمان مرگ وی با اغلب افراد در دسترس خاندان بایبوردی تماس گرفتم جالب است که عده ای از آنها اصلاً نمی دانستند که او کیست؟!

اگر اینسان حکیم اولسا ، اسیر روزگار اولماز

بو بئش گون عمره خاطیر ، نفس شومه دستیار اولماز

سلیمانلار گئدیبلر دست خالی قبره دونیادان

نقدیر اولسا اینسانین جلالی ، پایدار اولماز

شکوه و فر جاویدان ، فقط مخصوص سبحان دیر

اجل حکمی گلنده ، هئچ کسه راه فرار اولماز

بو سؤزلر منتسب دیر مکتب شاه ولایتدن

بویوردو ثروت و مکنت دلیل افتخار اولماز

بشرده اولسا حریت ، اؤزون دونیایه سیندیرماز

شرافتمند اولان اینسان ، قالار آج روشوه خوار اولماز

اگر اینسان بیر آز فیکر ائیله سئیدی متن قرآنه

بیلردی هئچ حقیقت پیشه اینسان ظلم کار اولماز

بلای فقر و نکبت دن قاچیرلار قیزلار ائولردن

مساوات اولسا، عدل اولسا ، بو قدری انتحار اولماز

بو بیر امر مسلم دیر ، درآمدلر حلال اولسا

بو قدری کوچه و بازارده بی بند و بار اولماز

گلین آی باشرافتلر ، چکیب تخت دن سالاخ فقری

برابر اولسا اینسانلار ، شرافت داغدار اولماز

گئدیرسن مکه یه هر ایل ، دئییرسن عاشقم حجه ؟

ولی مین حجه گئتسن ، هئچ بیرینده اعتبار اولماز

تبرا ائیله شیطاندان ، سورا گئت حجه ای حاجی

وگرنه مکه ده شیطانه ، شیطان سنگسار اولماز

اگر مین ایل اوروج توتسان ، همان قرآنه آند اولسون

اگر آج یاتسا بیر اینسان ، رضا پروردگار اولماز

غفاری اردبیلی