گئجه دیر....
باخیرام آی باجاسیندان
باشقا بیر ماوی گؤیه
اوردا دا وار ائله بیل:
گئجه یوردون قانا دؤنموش دنیزیندن
نئچه بیر غملی بولود
چنلی داغ
قانلی سؤیود
گئجه دیر...
باخیرام آی باجاسیندان
باشقا بیر ماوی گؤیه

سحر خانیم

سحر خانیم دان گوده بیر  بیوگرافی
سحر خانیم، ۱۳۳۱-جی ایلده اردبیل شهرینده دونیایا گؤز آچمیش و همین شهرده بویا-باشا یئتیشمیشدیر. سحر خانیم آذربایجان ادبییاتیندا اؤزونه عایید یئر آچان شاعیرلر سیراسیندادیر و ایلکین شئعر توپلولاریندا ادبی دیل ایله دانیشیق دیلینی باریشدیرماغا چالیشمیشدیر. بو سبب‌دن ایستر آذربایجان تورکجه‌سینی ادبی دیلده یازماغی ساوونانلار طرفیندن، ایستر دانیشیق دیلده یازیلماسینین یانینی توتانلار طرفیندن ده، شئعرلری سئویلیب و آلقیشلانمیشدیر.

سحر خانیمدان بورا قدر دؤرد شئعر توپلوسو ایشیق اوزو گؤرموش کی بونلاردان عیبارت‌دیرلر :

• ماویلر
• یاشیل ماهنی
• آیلی باخیش
• بیر دسته تزه گونش

ائله‌جه “حکایت در” آدلی بیر فارسجا شئعر توپلوسو و “قوسی تبریزی دیوانی”نین تصحیحی ده سحر خانیمدان یاییملانمیشدیر.

آرتیغین اوخوماخ

آنا  (استاد شهریار)

 

آنامین آغ اوزون، گؤرماغیم گلدی

آنامین دیزینه باشیمی قویوب

دونیانین فیکرینی، آتماغیم گلدی

یئرین آلت قاتیندا انون یانیندا

هئچ اولمازسا بیرآن، یاتماغیم گلدی

او گئدن یوللارین ، ایین قوخلاییب

او اوچان یئرلره ، اوچماغیم گلدی

فیکریمه گلدیقجا آیریلیق گونو

بولود تک چاخنایب، یاغماغیم گلدی

او یاتان مزار دا انون یانیندا

حیاتدان آیریلیب اؤلماغیم گلدی

آرتیغین اوخوماخ

موسیقی اصیل عاشیق های آذربایجان با این ساز روایت می شود. از خانواده زهی مضرابی و دارای 9 سیم است که از آن میان 4 سیم قابلیت تولید نغمه را دارند و مابقی به صورت واخوان عمل می کنند. نوازنده قوپوز که عاشیق خوانده می شود، معمولاً علاوه بر خوانندگی، شعر هم می سراید. این ساز غالباً به صورت تکنوازی به همراه آواز به کار می رود و در مواردی با ساز بالابان و قاوال (دایره) همراهی می شود. قوپوز"، ساز باستانی ترکان که تاریخ آن گره خورده با "شمینزم"، آیین باستانی است اولین بار در منابع چینی و در حدود قرن اول میلادی ذکر نام شده است. قوپوز نامی است بسیار کلی برای تمام سازهایی که زه داشته وتوسط انسان مناطق آسیای میانه و شمالی نواخته می‌شده است. آنچه مشخص است تاریخ ساخت قوپوز و ساخت کمان به احتمال قوی هم دوره می‌توانست باشد. بنی‌آدم که از صدای زه کمان در هنگام پرتاب تیر خوشش آمده بود یا با افزایش تعداد زه یا با کشیدن تیر روی زه کمان این صداها را قوی‌تر کرد و با صاف کردن دسته و اضافه کردن خرک و کشیدن پوست بر روی کاسه که در آغاز از جنس کدو تنبل بوده است، صداها را بهتر کرد زه‌های اولیه از جنس موی اسب بود که بعدها به روده گرگ و آهو تغییر پیدا کرد که بعد از تماس ترک‌‌ها و چینی‌ها ابریشم جای روده را گرفت. تا اوایل قرن بیستم همچنان استفاده از ابریشم به عنوان زه ساز مرسوم بود. قوپوز‌های اولیه پرده نداشتند و توسط شمن نواخته می‌شدند. "شمن" در طی ارتباط با بودایی‌ها به "یا نشاق" و بعد از ارتباط با اسلام به" اوزان" و در دوره شاه اسماعیل صفوی (شاه‌ختایی) به نام "عاشیق" یا "آشیق‌" تغییر نام پیدا کرد. قوپوز که ساز پایه ی ترک‌ها بود در بین ایل‌های ترک براساس الحان و نغمه‌های هر ایل تغییر پیدا کرد و در نواحی مختلف به اسامی متفاوت خوانده شد. قدیمی‌ترین نوع قوپوز امروزه در شمال آسیا یافت می‌شود که همچنان دسته کج دارد و سیمهایی از جنس موی اسب در آن استفاده می‌شود. آنچه مشخص است قوپوز ابتدا به سه نوع تقسیم می‌شد. نوع قوپوزی برای ما مهم است " قولجا قوپوز" است. این ساز که نام آن در افسانه باستانی ترکان، کتاب "دده قورقود" نیز آمده است، پدر "باغلاما"و"ساز عاشقی " و "دوتار" و "تنبور" کنونی محسوب می‌شود. در حین مهاجرت ترکان به نواحی مختلف جهان این ساز نیز با آنها به مناطق مختلف دنیا سرازیر شده است (که با اسامی مختلف هر ایل همچنان رایج است). مثلا ساز "بوزاوق" که توسط قوم بوز اوق که قومی تک‌تاز و دامدار بودند نواخته می‌شد امروزه با نام "بزق" در بین اعراب و با نام" بوزوکی" در بین یونانیان نواخته می‌شد

آرتیغین اوخوماخ

بایرام ایدی گئجه قوشو اوخوردو

آداخلی قیز به‌ی جورابین توخوردو

هر کس شالین بیر باجادان سوخوردو

آی نه گؤزه‌ل قایدادی شال ساللاماق

بَه‌ی شالینا بایراملیغین باغلاماق

قیش چیخدی، اوزو قارالیق کؤموره قالدی. بیرده بیز قالدیق، بیر قالاق آرزی دیلک. بیر دونیا حسرت. بیر بؤلوک اوره‌ک، و...

یاز گلیر، بایرام گیر آتا بابالاریمیزین یادگاری «نوروز بایرامی» قیشین ایستی اوجاقلاریندان چیخیب، اهریمنین الینده‌ن قورتولوب «قیز قالاسی»، «قیزکؤرپوسو»ند‌ه‌ن کئچیب،

«آتیل باتیل چرشنبه          باختیم آچیل چرشنبه»

دئیه آینا کیمی آیدین گونلر آرزیلاییب، سایاچیلارین سایالاری و عاشیقلارین سازلاری ایله ال بیر اولوب، کند – کؤوشنه ساری یولا دوشور.

نوروز گلیر، دونیا تزه‌لنیر، طبیعت یئنی‌لشیر، امّا بیز نئجه؟! تزه‌لیکده‌ن، یئنی لشمکده‌ن، دوزلوک ده‌ن دوغرولوقدان بیزیم‌ده خبریمیز وارمی؟ بیزده آغ بیرچک آنالارین صداقتلی اوره‌یی کیمی صاف بیر اوره‌یه صاحاب اولموشوق؟ یوخسا...! نه یه؟!         

نوروز گلیر، دونیا میزا نئجه باخمیشیق. بوراجاخ نه ائتمیشیک؟!گله‌جک نسله‌نه تؤحفه میز واردیر؟ نئچه سرمایا...! نه جوره‌طبیعت! نه دوشونجه؟...نوروز گلیر... هارداییق، کیمیک، ...!؟

بو ایلی ده سونا یئتیردیک، بایراملیق اولسون دئیه نئچه سطیر  اوره‌ک سؤزو ایله نئچه بیت شعر یازیب تقدیم ائده‌ک، اومود کی یئنی ایلینیز آیدین، بوللوق، برکتلی، موبارک، گوللو- چیچکلی اولسون.

بو ایلیمیزی جور به جور سیاسی، اقتصادی هنری اولایلارلا سونا وئردیک. آجی – شیرین خاطیره‌لرله آز – چوخ یاناشدیق، امّا هئچ بیریسی دونیاسوییه سینده اوز وئره ن قانلی فاجعه‌لرده‌ن آجی اولمادی. بیز باهالیغا، تحریمه، ابرقدرتلرین ظولمونه دؤزدوک،قیشی کؤمورون اؤزو قارالیق قیمتینه قورتاردیق، امّا قانلی فاجعه لرده آیاق آلتیندا قالان خیرداجا اوشاقلارین آغلار گؤزلرینین دردلی باخیشلارینا دؤزه بیلمه‌دیک. اونلارلا بیرگه آغلادیق، اونلارا ده‌ین یارا ائله بیلدیک بیزه ده‌یدی. بیزده اینسانیق، بیزیمده قلبیمیز وار.

 رحمتلیک سعدی دئییر:

 

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار

تو کز محنت دیگران بی غمی

نشاید که نامت نهند آدمی

بیز جنگ یوخ، صولح، باریشیق، عشق، محبت عاشیقی ییک. بیزیم علم، هنر و صنعتیمیز صولح‌له باریشیق نامینه دیر. بیزیمچیراغیمیز تانریدان یاینر. هئچ کیمسه اونو سؤندوره بیلمز.

 

میللت یولودور حاق یولو دور گئتدیییمیز یول

ای حاق یاشا ای سئوگیلی میللت یاشا وار اول

رحمتلیک واحید بویورور:

ای گول منی سن ایسته‌سن عؤمروم هدر اولماز

صولح اولماسا ائولاد وطن بخته‌ور اولماز

آزاده‌لیگی صولحو سئوه‌رلر بیزیم ائللر

بیر یئرده کی صولح اولسا او یئرده ضرر اولماز

ساغ اولون ساغلیقلا قالین.یئنی ایل بایرامینیز موبارک اولسون

آرتیغین اوخوماخ

ساری قولو خان نامی هم ردیف ملانصرالدین در شوخی و بذله گویی شهرت زیادی کسب کرد که هم اکنون نیز لطیفه ها و نقل قولهایی به او نسبت میدهند که بود؟؟
قلی خان سالار در سال  ۱۲۵۴ شمسی در محله قره باغی تبریز به دنیا امدو در سال ۱۳۴۸ در بیمارستان آزاد تهران در ۹۴ سالگی دیده از جهان فروبست و در امامزاده عبدالله به خاک سپرده شد.
قلی خان فردی تحصیل کرده و اشنا به ادبیات دوران خود و نویسنده طناز و شاعر شوخ طبع تبریزی که به هفت زبان زنده دنیا (روسی، فرانسه، عربی، ارمنی، کردی، فارسی و ترکی) و ادبیات انها تسلط داشت....

در زمان اشغال آذربایجان توسط روسها و اختناق جامعه انروز قلی خان به همراه دوستان خود در قهوه خانه ای در محله "ایکی قاپیلی" به نام "دبه لر قهوه سی" که بعد ها به "ائشکلر قهوه سی" معروف شد با طنز و گاها هجو و هزل تفکرات روشنفکری و افکار و عقاید مترقی را در جامعه نشر میدادند.این قهوه خانه و اعضای ان پایه گذار حزب سیاسی معروفی در آذربایجان شدند به نام "حزب خران" پس از اتمام دوره اشغال در روزنامه توفیق صفحه ای بهمطالب و تفکرات واشعار این حزب اختصاص یافت.

حزب خران که با انواع طنز و جوک با موضوعات اجتماعی فرهنگی سیاسی و فلسفی به مبارزه با وضع سیاسی ان دوران میپرداخت الهام بخش احزاب مختلفی در سراسر ایران شد و این قهوه خانه تا انقلاب 57 دایر بود و پس از آن به دلایلی تعطیل گردید. مهمترین طنز پردازان این قهوه خانه میر محسن مستجاب الدعوه و قلی خان سالار که لقب ساری قولو خان را برای خود برگزیده بود در ان سالها به اجرای استندآپ کمدی می پرداختند.

"دوببه" واژه ای در ادبیات محاوره تبریز به طنز  زیر پوست جامعه اشاره دارد تبریزیان به حاظر جوابی و شوخ طبعی شهره هستند و در اکثر محله های قدیمی تبریز "دبک لر" و "دوببه لر" پاتوق های مخصوصی دارند.طنز ظریف ساری قولو خان که شوخی با حکام و افسران و آخوندها و عموم جامعه در آن دیده میشود به مانند طنز ملانصرالدین به دور از جنبه تحقیر قومی و نژادی و دینی و طبقاتی میباشد ولیکن وی را مردی با علایق زیاد به جنس موافق نشان میدهند!

دلیل این امر نیز دو نکته میباشد:

اول اینکه در ان سالها فعل و کلام روابط جنسی اینگونه، در تمام شهر های ایران بر سر زبان مردم به خاطر افرادی  به مانند(کاظم قاقی در قزوین) و (احمد مولا) در شیراز و... بوده است.
دوم به دلیل فضای سنگین و عواقب سنگین شوخی با جنس مخالف و زنان در جامعه انروز ساری  قولوخان با ظرافت در کارهای خود شوخی با جنس موافق را اختیار میکرد. و همین عوامل باعث شد که در گذر زمان و عدم آگاهی کافی از بیوگرافی این فرد هنرمند امروز به اشتباه ایشان را فردی با تمایلات به جنس موافق بدانند.

در آن روزگار پای نویسندگان و شاعران بزرگی از سراسر ایران به قهوه خانه ائشکلر باز شد و قولوخان با شوخی ها و طعنه ها و جوک های خود سربه سرشان گذاشت منجمله: جلال آل احمد، منوچهر هزارخانی، عمران صلاحی، صمد بهرنگی، غلام حسین ساعدی و....

از قولوخان فرزندی به یادگار مانده که افتخار آذربایجان  و ایران زمین می باشد!!

دکتر اسفندیار قره باغی از مشهورترین چهره های آوازی ایران در ۴۰ سال اخیر با سرودهای انقلابی تحصیلکرده ایتالیا و جزو معدود صداهای سولیست باس اپرای ایران میباشند.رهبر گروه کر تالار وحدت، رهبر گروه کر صدا وسیما، مسئول موسیقی رادیو... و احرا و ساخت بیش از هشتصد ترانه و سرود در دوران انقلاب و جنگ از مسئولیت های ایشان بوده است و معروفترین اثر ایشان "آمریکاآمریکا ننگ به نیرنگ تو" میباشد.

قلی خان سالار یا همان ساری قولوخان جزو لاینفک تاریخ و ادبیات فولکلور آذربایجان میباشد

آرتیغین اوخوماخ

« به عقیده ترکها و اجداد آنها، هستی از سه عنصر آتش،باد وخاک پدید آمده است. در بین مردم آذربایجان چهارشنبه های آخر سال به ترتیب با اسامی چهار عنصر طبیعی مشخص شده است که عبارتند از: "سو چرشنبه سی" (چهارشنبه آب) ، "اود چرشنبه سی" (چهارشنبه آتش) ، "یئل چرشنبه سی" (چهارشنبه باد) و "توپراق چرشنبه سی" (چهارشنبه خاک) ...

به باور و اعتقاد نیاکان ما، "یئل، اود و سو" به مهمانی توپراق می روند و در معبد توپراق جمع می شوند و روزهای سخت، زمستانی را که توام با قحطی و فلاکت و سختی بوده است بر  او عرضه می دارند و الهه توپراق را به بیداری دعوت می کنند و این چهار الهه دست در دست همدیگر با خواندن این شعر:

سو گلدی ها، اود گلدی ها، یئل گلدی      تزه عؤمور – تزه تاخیل ایل گلدی

روشنایی ها را به مردم به ارمغان می آورند و مردم نیز با دیدن این وضعیت به جشن و پایکوبی در طبیعت می پردازند.

آرتیغین اوخوماخ

در دنیای تاریخ نویسی و بررسی علمی تاریخ، نوسانات بسیاری رخ داده و حقایق در حال آشکار شدن هستند. چند قرن پیش از این، محققان در بررسی تاریخ پارت یا اشکانیان، این امپراتوری بزرگ را در مقایسه با امپراتوری روم و شاهنشاهی ساسانی کم ارزش جلوه می‌دادند. در ایران نیز کاملا مسکوت گذاشته بودند. در چند قرن گذشته کتابهای بسیاری در این باره نوشته شد.

به گزارش دورنانیوز، پارتیان یا اشکانیان یکی از سلسله‌های بزرگ ایران است که امپراتوری وسیعی را از ماوراالنهر تا بین‌النهرین به وجود آورده و پنج قرن اداره امور کشور را بر عهده داشته‌اند. تاریخ سرزمین ایران همواره مورد بی‌مهری قرار گرفته و در طول ۵۰ سال حکومت منفور پهلوی، تاریخ ایران مورد تحریف واقع شده، حوادث و واقعیت‌ها را وارونه نشان داده‌اند. تاریخ را به نفع یک قوم مصادره کرده و دروغ را جای حقیقت نشانده‌اند. یکی از این دوران پر ابهام تاریخ ایران، همان اشکانیان یا امپراتوری بزرگ پارت است. دوره ۴۷۷ ساله امپراتوری اشکانیان با سکوتی توطئه آمیز روبرو بوده و اگر توانسته‌اند دروغ گفته‌اند و هرجا که دیگر نتوانسته‌اند، توطئه سکوت را ترجیح داده‌اند. به گفته استاد بی‌بدیل تاریخ معاصر – پروفسور دکتر محمد تقی زهتابی، مسکوت نهادن تاریخ ۵۰۰ ساله سرزمین ایران از طرف شوونیست‌ها بی‌دلیل نبوده است. به گفته ایشان چگونه ممکن است حکومت ۸ ساله اسکندر به عنوان دشمن ایران- در شاهنامه در بیش از ۳۰۰۰ بیت نوشته شود، اما حکومت ۴۷۷ ساله اشکانیان تنها در ۲۳ بیت اتمام یابد؟! چه دلیلی وجود دارد که حتی تا امروز هم همه مورخین شوونیست و نژاد پرستان تندرو، نگارش و بررسی تاریخ ۵ سده اشکانیان رغبتی نشان نمی‌دهند؟ همین مورخین معاصر و تئوریسین‌های آریامهری هستند که وقتی تاریخ طبری را از عربی به فارسی ترجمه می‌کنند دست از تحریف و دروغ برنمی‌دارند و در یک کتاب بیش از ۷۰۰ تحریف را وارد می‌کنند. آری، مترجم محترم این تاریخ، جیش الترک را به عنوان غلامان ترک ترجمه کرده و تکرار نموده است تا ترکانی که ۱۰۰۰ سال- از اسلام تا امروز بر ایران حکومت رانده‌اند از نسل غلامان بدانند و بتوانند انواع دروغ‌ها و تهمت‌ها را بدانان ببندند. اما، امروز دیگر علم در دست تعدادی از مردم اسیر نیست و اخبار و اطلاعات علمی و حقایق تاریخی در کمتر از ساعت و دقیقه در تمام اکناف جهان پخش می‌شود و کسی را – حتی دولت‌مردان را نیز یارای جلوگیری از آن نیست!
در دنیای تاریخ نویسی و بررسی علمی تاریخ، نوسانات بسیاری رخ داده و حقایق در حال آشکار شدن هستند. چند قرن پیش از این، محققان در بررسی تاریخ پارت یا اشکانیان، این امپراتوری بزرگ را در مقایسه با امپراتوری روم و شاهنشاهی ساسانی کم ارزش جلوه می‌دادند. در ایران نیز کاملا مسکوت گذاشته بودند. در چند قرن گذشته کتابهای بسیاری در این باره نوشته شد که از آن جمله ژ.فوی ویان کتاب مشهور خود در بارهتاریخ اشکانیان را به سال ۱۷۲۵ به پایان برد و به دنبال او دیگر پژوهشگر فرانسوی پ.لونگرو در سال ۱۷۳۲ کتابش را در همین زمینه منتشر ساخت تا در سال ۱۸۵۰ سن فارتن قطعاتی از تاریخ اشکانی را منتشر نماید.

آرتیغین اوخوماخ

آتش تهیه- آشیرما آتش (آتش بازدارنده).  

آتش هجومی- آخین اوْد.

آتشباری- یایلیم آتیش. (شلیک همزمان و سنگین تعداد زیادی سلاح).

آجودان- سوبای. آغا یاماغی (افسری که در خدمت افسر بالاتر باشد).

آدمیرال- دنیزبیگی (دریاسالار).

آرایش نظامی - دوْناما. یاسانیش.

آزاد- اؤلوشگه. آچیل (فرمان نظامی).

آمادگاه- قورانقا.

آمادگی نظامی- سفربرلیک.

آماده باش- دوْناتیش. دوْلونلوق.

ادارة سر فرماندهی ارتش- آغا قاپوسی.

ارتش- آرتیش. اوْردو. قوْشون.

ارتش سرخ - قیزیل اوْردو.

ارتش مردمی- قارا چئری. قارا چوْر. قارا قوْشون.

ارتشبد- اوْردو بیگی. آرتیشبای. سوبای. باش قوماندان.

ارتشتار- اوْردوچو. آرتیشچی.

ارتشی- اوْردوچو. سوْخوشلوق. سولوک.

اردوگاه- قیتیل. قوران.

از جلو نظام- قاباقدان دوزلن (فرمان نظامی).

از نو- باشدان (فرمان نظامی).

استوار- سوبای. سیراباشی.

اسکادران- باغاتور.

اسلحه- قوْر.

اسلحه خانه- قوْرخانا. توفکلیک.

اسلحه دار- قوْرچو.

اسلحه ساز- یاراقچی.

اسلحه سازی- قورال یاساش.

اشغال نظامی- باسقین.

اطلاعات ارتش - قارا قولاق.

افسر- قوْل باشی.سوبای.

افسر ارشد- اوست سوبای.

افسر جزء- آلت سوبای.

افسر مسئول اسلحه خانه- قوْربیگی. قوْرچوباشی.

افسری که از درجه سربازی بالا آمده و دانشکدة افسری ندیده است- آلایلی سوبای.

انبار اسلحه- قوْردا.

بمب- چاتلاما.

به پیش- آلقا قاراب. ایره لی(فرمان نظامی).

به جای خود- بودالیدا(فرمان نظامی).

پادگان - قیشلا. ساخلوْو.

پوکه فشنگ - قاپجیق.

پیاده نظام- قارا چئری. قارا چوْر. قاراچی. یایا چئریسی.

پیشقراول- بانقلای. یانداوول.

پیکان - آتباق. آخیل. اوْخ باشی.

تدارکاتچی- آیداچی.

تدارکات لشکر- داغار.

تعمیر و نگهداری اسلحه - سایقال.

تفنگ - توغک.

تفنگ ته پر - آلتی آچیلان.

تفنگچی- توفکچی. مرگن.

تفنگدار- توفکچی. توفکلی.

تفنگ دو لول- قوْش آتار.

تفنگ ساچمه‎ای- قیرما توفک.

تفنگ ساز- توفکچی.

تفنگ سرپر- آغیزدان دوْلما. چاخماقی. قارا قاوال.

تفنگ سه تیر - اوچ آتیلان. اوچ آچیلان.

تفنگ کارابینه- آلای پوْزان.

تکاور – سوْخوشچو. سالقیر.

توپ- توْپ.

تیپ- مینلیک. توْغای.

تیر- اوْخ.

تیربار- اوْخ ساچار. (نوعی اسلحه).

تیر مرگبار- قییبیر.

تیمسار- یانال. پاشا.

جبهه- قاغیشقا.

جنگ - ساواش. دؤگوش.

جنگ آزموده- اسکی توفک.

جنگ افزار- قورال یاراق. یاو یاراق. یاراق.

جنگ خونین- آغار چاقا. قانلی ساواش.

جنگ دریایی- قاییق قاوقا. دنیز ساواش.

جنگ زمینی- قورو ساواشی.

جنگ سرد - سوْیوق ساواش.

جنگ سرنیزه - سونگولشمه.

جنگ سواره نظام- پییگه.

جنگ شدید - قانتار.

جنگ فرسایشی- آشیندیرما.

جنگ هسته ای- یادرا ساواش.

جنگنده - اورونقوت. دؤگوشچو. دؤگه جی. تومروس. ساواشچی.

جوخه - مانقا. آربای. جوْوقا.

حفاظت اطلاعات- یومدار. یومقال.

حمله - باسقین.

حملة برق آسا - شیغاما.

حملة شبانه- باسیق. چاپقین.

خبردار- شاخلان (فرمان نظامی).

خشاب- قاشاب. ساداق.

خلبان- اوچاقچی. اوچان.

خمپاره - قومپارا.

خمپاره انداز - اوْتوزباشی.

دانشجوی دانشکدة نظامی- قورسانت.

درجة نظامی- اوْموزلوق. اوْرونتاق. قیرات.

درجه دار- باسالی. آشامالی. باساقلی.

دژبان- ساخلوْوچو. ساخلیج. قوْرقانچی.

دسته- اولام. زره - بادانا. بوروگن. توْخوم.

زرهی - توْخوملو.

سان دیدن- ساناماق. اوشه‎مک.

سپهبد - چئری بیگی. امیر نوْیان.

سپهسالار- آرتابای. اوْردو بیگی. بوروندوروق. مونقالیسان.

ستاد ارتش- گئنل قورمای.

ستاد لشکر- اولوق قوْل.

ستوان- آردالی. اللی باشی.

ستوان یک- باش آردالی.

سرباز - باش وئرن. چئری. سالدات. سو. قیزیلباش.

سرباز پیاده- قاراچی.

سرباز گماشته- آردیل.

سرباز ساده - اولان. قارا چیریک. سیراوی عسکر.

سرباز سوار پیشقراول- ائراوول.

سرباز نیروی زمینی- قاراچی.

سربازخانه- ساخلوْو.

سربازصفر - سیراوی عسکر. قارا چیریک.

سرتیپ - مین باشی. مین بای.

سرجوخه - اوْن باشی. مانقاباشی. اوْنبای.

سردار - یانال. پاشا.

سردسته - بؤلوک باشی. قوْل باشی. چئری باشی. اوْت آغاسی.

سرفرمانده- آپا ترخان. باش شاد. بورقوچان. باش قوماندان.

سرگُرد- دالبای. قوْل آغاسی. باشقورد.

سرگروهبان- وکیل باشی. باش چاووش.

سرلشکر- امیرتومان.

سروان - یوز باشی. یوزبیگی.

سرهنگ - آلبای. یاربای. مین باشی. بیگ باشی. قوْشون باشی. نویان.

سلام نظامی- چاس. ساپارتا. سالیت.

سلحشور- سالجیق. سالار. سالامیش. یارقاج. زوْرباچی.

سواره نظام- قارا خیل. آتلی خیل.

ضامن اسلحه – قاریل. قوْروز. قییلاق.

ضدهوایی - اوچاق ساوار.

طبل جنگی- قوْپورقا.

عقب گرد - قانقور (فرمان نظامی).

عقبة لشکر- آرتقار. آرتقان.

عقبدار لشکر- چانداوول. آردچی. سورقاوول.

فرمانده- قوماندان. آلایلی. آغا. باشچی. شاد. باشقال. بویراج. سالقار. قاماندار.

فرمانده توپخانه- آتاش بیگ.  

فرمانده دژبان- اوربیگی. باشقاریجی.

فرمانده سواره نظام- خیلباش. قاراولی.

قاب اسلحه- ساواق.

قاضی نظامی- توتوق.

قرارگاه- بولجار.

کلاه نظامی- چالاچات. قازانیج.

کمانه کردن گلوله - چوْووماق.

گارد ویژه- بؤرو. هرباتان.

گردان- قوردان.

گروهان- بؤلوک.

گروهبان- چاووش. قورباشی. ارباشی.

گروهبان یکم - باش چاووش. وکیل باشی.

گشت- گزمه.  

گشت شبانه- توتقاق.

گلوله - قیریج. قیریچقا. گولـله. توْپ داشی. چالتاش. قورشون. یوملوق.

لجستیک- سالقیت. سورسات.

لشکر- تومان. توْپلانق. توغ تولوب.

لشکرکشی- آلانلاما. سوله مه. قوْشون کئچلیک. قوْلدورما.

مبادلة آتش- آتیش توتوش.

مقدمة لشکر- قیلاووز.

مهمات- اوْخ داری.

مهماتچی- اوْدچو.  قارایاراق.

میسره- جیوانقار. سوْل قول.

میمنه- بیرانقار. ساغ قول.

مین- یاتلاما.

ناو جنگی- چالقان.

ناو جنگی بزرگ- گؤیه.

نگهبان- یاساقچی. یاساوول. کئشیک.

نیروهای مسلح - قوْرالتای.

نیروی زمینی- قارا گوج. قارا قوْشون. قورو قوْشون.

نیروی دریایی- دالای قوْشون. دنیز قوْشون.

نیروی کمکی- چولقار.

نیروی هوایی- اوچاق قوْشون.

همرزم- خیلتاش.

هنگ - مونقای.  

هنگ کوهستانی - داغ آلایی. داغ بیرلیگی.

هواپیما - اوچاق. دمیرقوش.

هواپیمای شکاری- قیریجی.

آرتیغین اوخوماخ

آباتای  - (Abatay) بزرگوار. (ناپ) 
آبادان  - (Abadan) برپا. آباد. جایی که در آن آب و گیاه پیدا شود و مردم در آنجا زندگانی کنند. بزرگ. مسن. عظیم. ملافه. پوشش. در میان ترکان صفتی است برای اشخاص جوانمرد و بخشنده. (ناپ) 
آبار  - (Abar) هیکل. هیبت. سرفراز. باشکوه. ایستادگی. (ناپ) 
آباران  - (Abaran) مبالغه کننده. دروغگو. لافزن. ناظم. 
آباغان  - (Abağan) عالیجناب.نجیب زاده.کبیر.(ناپ). 
آبای  - (Abay) قهر.غضب. خشم. روشنی. روشنی بخش. شگرف. بصیرت. دقت. خواهر. خاله. زن لزگی.(ناپ). 
آبچار  - (Abçar)کاردان. سربراه. مطیع. کسی که کار به چستی انجام دهد. فرز. گردآورنده. مباشر ضبط. مساعدت کردن. یکی از شاخه‎های 24 گانة اوغوزها.(ناپ) 
آبراما  - (Abrama) اداره. راهبری. 
آبی  - (Abı) (آقابیگ) رنگ آبی. در زبان ترکی

آرتیغین اوخوماخ

آزمایش- سیناق. سیناما. سیناو. دنه‎مه. سیناش. ساچیت.

آزمایش شدن- سینانماق.

آزمایش کردن- سیناماق. دئنه‎مک. یوْخلاماق.

آزمایشگاه- دئنئیلیک. سیناقلیق. آراشقا. دنه مج. وارلاقلیق.

آزمایشگاهی- دئنئیسل. سیناقسال.

آزمایشگر- سیناقچی. سینایان. یوْخلاماجی. یوْخلاییجی. آراشقان. دنه مه چی.

آزمایشی- دنه‎مه. سیناقسال. دنل.

آزموده - سیناقلی.

آزمون- سیناو. دنه تیم. سیناق. یوْخلاما.

آزمون شفاهی- آغیز سیناغی. سؤزلو سیناق.

آزمون میان ترم- آرا سیناو.

آزمون نهایی- سوْن سیناق.

آزمون کتبی- یازی سیناغی.

آمار - ساییم. تاپتی.

آمارگر - ساییمجی. سایغاج.

آمار گرفتن - ساییملاماق.

آمارگیری- ساییملاما.

آمپر- گؤسترگه (نشانگر).

 آمپر- آخیم (جریان).

آمپول-  آشی. ایگنه.

آموزش - اؤگرتمه. اؤگر‌تیم. اؤگرنک. یؤنرگه.

آموزش ابتدایی- ایلک اوْخول.

آموزش پیش دبستانی- مکتبه قدر اوْخول. اوْخول اؤنجه اؤگرتیم.

آموزش حرفه ای- پئشه اؤگرتیم.

آموزش دادن- اؤگرتمک.

آموزش دیدن- اؤگرشمک. اؤگرنمک.

آموزش عالی- یوکسک اؤگرتیم.

آموزشگاه- اوْخول. اوْخوشقا.

آموزشگاه حرفه‎ای- پیشه‎مکتبی.

آموزش متوسطه- اورتا اوْخول.

آموزش مکاتبه‎ای از راه دور- آچیق اؤگرتیم.

آموزش و پرورش - اؤگرتمه بئجرمه. اؤگرتیم ائیتیم.

آموزشی- اؤگرتیملیک. اؤگرتمه لیک.

آموزگار- ائدیقه. اؤگرتمن. یارقاجی.

آمیب- بیره جیک.

آنالیز-  آچیقلاییش. ایچله مه (تحلیل).

آهن ربا - دمیر قاپان.

اتم – اوگه جیک.

اختراع- یارادیم. اویدورما.

اُرگان- قورقو (سازمان).

ارگانیزه- قورولو. قورقون.

ارگانیسم- قاوارا. گؤوده (کالبد).

اسپاسم-  قیج.

استالاگتیت- سارقیت (چکنده).

استالاگمیت- تیکیت (چکیده).

استاندارد - اؤلچوت.اؤلچون. گودوک.

استرس- بونالیم. بونالتی.

اسید-  تورشو.

اسید استیک- سرکه تورشوسو.

اسید سولفوریک- قارا بوْیا.

اسید سیتریک- لیمو جوْهری.

اسید لاکتیک- قارا قوروت.

اسیدمعده- چؤز یاغی.

اسیدی شدن- تورشوماق.

اسیدی کردن- تورشوتماق.

اکتساب - ائدینیم. قازانیش.

اکتشاف- بولوش. تاپیش.

اکسل- اوْخ. دینگیل (محور).

اکسید- پاس.

اکسیده- پاسلاق (زنگ زده).

الکترود- ایله تج (قطب مغناطیسی).

الکترون- ایلدیر (برق).

الکترونیک- ایلدیریلیق (برقی).

الکتریسیته- ایلدیریم.

الکتریک- ایلدیریسال.

اندیکاتور- گؤسترگه (نشانگر).

اندیکس- گؤسترچ. تامغا (نشانه).

انرژی- گوج. ارکه. باسیم. تپر. چابا.

انرژیک- چاپان. قوْشان.

انژکتور- پوسکورتج (افشاننده).

ایتالیک-  اگیک.

ایدئولوژی- دوشون گودوم. سالسانا.

ایده- دوشونجه‌. دوشونو. دوشونوم.

ایده آل- اؤزلک. اریشک. اولکون.

ایده آلیست- اؤزلکچی. اریشکچی.

بارکد- چوبوق ایمی. تانقا.

بازالت - قارا داش.

پروتئین - آغسیم.

پروتون- گؤزه لک.

پزشک- بیچیشچی. دوگدور. توْخدور.

پزشک عمومی- توم باغشی. توم امچی.

پزشک متخصص- آتای باغشی.

پزشکی- امچیلیک. باغشیلیق.

پیش دانشگاهی- بیلیمتای اؤنجه.

پیش دبستانی- اوْخول اؤنجه. مکتبه قدر.

دانش - تانیش. بیلگی. بیلمه. بیلی. بیلیک. بیلیم.

دانش آموز- اؤگرنجی. اوْخووچو.

دانش آموز دو ساله- اسکی قوْندارا. اسکی اوشاق.

دانش آموزی- اؤگرنجیلیک.

دانش پژوه- بیلیمچی.

دانشجو - اؤگر‌نجی.

دانشجوی دانشکدة نظامی- قورسانت.

دانشجویی- اؤگرنلیک.

دانشسرا- اؤگرتلیک.

دانشکده - بیلیمگه.

دانشگاه - تانیشقا. بیلیمتای. بیلیملیک. بیلیم یوردو. اوْخو یوردو(گویش ازبکی). تانیشلاق. بیلی کند.

دانشگاه آزاد- آچیق بیلیمتای. آچیق تانیشقا.

دانشگر- بیلیجی. بیلمن. بیلگین.

دانشمند- بیلیجی. بیلمن. بیلگین.

دانشنامه- دوْغرولوم. بیلیم بلگه.  

دانشور- بیلیجی. بیلمن. بیلگین.

دانشیار- اؤگردن.

دبستان - ایلک اوْخول. ائرتین.

دبیر - بیتیکچی. یازمان.

دبیرستان- اوْرتا مکتب. اوْرتان. اوْرتون.

رساله - ساولیق. ایلتگن.

رشته - ساپ.

عِلم - بیلیک. بیلیم.

علم النفس- اؤز بیلیم.

علم تجربی- قارا بیلگی (علمی که از راه تحصیل به دست نیاید).

علم جادویی- اودوم.(قدرت تسلّط بر اجنّه).

علمی- بیلیمسل. بیلمیک.

علوم پایه- آرخا بیلیک. آنیق بیلیک.

کلاس- اوخون. ساپاق.

مُبصر- گؤزتمن. گزکچی.

مُدرّس- اؤگرتمن (معلم).

مدرسه - اوْخول. بشکت.

مدرسة ابتدایی- ایلک اوْخول. اؤنوملوک. ائرتین.

مدرسه راهنمایی- یؤنوملوک. یوْرتون.

مدرسة شبانه - گئجه‎ مکتبی. گئجه اوْخولو. آخشاملیق.

مدرسة مختلط- قارما اوْخول.

مدیر- آبرامان آبراییجی. سرانجامچی. قاشدار. آلیشدیریجی.

معاون- باسوت. گیزیر. یاردیمچی. یامانتی. قارای. یامبا. اوْرون باسار. دایا. یارداق.

نوترون - ایلینجیک.

هم رشته - ساپداش.

همکلاس - ساپاقداش.

آرتیغین اوخوماخ

آلترناتیو - سئچه نک.

آنارشی- دوزنسیزلیک. قانتاشیق.

آنارشیست - هئریکی. شولوق.

استوارنامه- تانیقلیق. ائلچی یازی. یامیلیق. یوْللانما.

اعتبارنامة دیپلماتیک-  یامی بلگه.

امپراتور - خاقان. قیرال.

امپراتوری- خاقانلیق.

امپراتوریس- تورکان.

امپریال- خاقانلیق (پادشاهی).

امپریالیست - یاییلیمجی.

امپریالیسم- یاییلیم.

امّت- کوتله.

امیر- بیگ. آقوْلا. چتکچی.

امیرالامراء- بیگلربیگی.

امیرالمؤمنین- قانچی بیگی. قاندی بیگی.

امیرزاده - امیرزه. امیرزادا. آباغان.

امیرکبیر- اولوق بیگ.

انتخاب - اوروندو. سئچکی. سئچمه. سئچی. سئچیم. سایلانیش.

انتخابات- سئچیملر. سئچکیلر. سایلاو.

انتخابات میاندوره‎ای- آرا سئچیم.

انتخاباتی- بللکلی. سئچیملیک.

انتخاب اصلح - سئچیش.

انتخاب شدن - اوروندلانماق. سئچیلمک.

انتخاب کردن - اوروندلاماق. اوزله‎مک. سئچمک. گؤتورمک.

انتخاب کننده- سئچمن. سئچیجی. سایلاوچی.

انتخابی- سئچیلمیش. سئچکین.

انقلاب- چئوریم. چئوریش. چاقچالاقای. دئوریم. دؤنوشوم. بولقا. دؤندریش. قوْپالاق. قوْپونتو.

 قوْپقون. اؤزگریش. دؤنگریش. دؤنوش.

بایکوت- اسله‎مه.

بایکوت کردن- اسله‎مک.

بحران - بورخان. بولغان. بونالیم.

بحرانی- گرگین. بخشدار- بؤلوک باشی. بؤلوکچو.

بخشداری- بؤلوکلوک.

بنیادگرا - تملچی. ایلکه جی.

بنیانگذار - قوروجو. قورقوجو.

بورژوا- وارلی. بایچو. بای.

بورژاوزی- بایچولار. بایلار. وارلیلار.

بوروکرات- بویروقباز.

بین الملل- ملتلر آراسی. خالق آرا. ائل آرا.

بین المللی- ائل آراسی. ملتلر آراسی. خالق آراسی.

پادشاه - باشتاق. باتچاق. ائوری. کرال. بویروقچو. خاقان. قاراغول.

پادشاهی- شاهلیق. خاقانلیق.

پارلمان- سایلاق. دانیشتای. سالتاق (مجلس نمایندگان).

پارلمانی- دانیشتایلیق. سایلاقلیق.

حزب- اؤبک. بوْغاق (گروه). پای (نصیب).

حکومت- ارکلیک. بیگلیک.

حکومت پدری- آتا ارکی.

حکومت فردی- تک باشچی.

حکومت قومی- قارما بیگلیک.

حکومت کردن - دؤران سورمک. آرانلاماق.

حکومت مطلقه - تک ارکلیک.

دولت- اؤلکه (کشور). اوغور (اقبال). بیگلیک (حکومت). باخانلار قورولو. دورول (هیئت وزیران. کابینه).

دولت شهر - کنددولتی.

دولتمرد- دورولمان.

دیکتاتور- تک باشچی. باشقارا. آجیماز. قییین. اوزگوج. قارا گوج.

دیکتاتوری- تک باشچیلیق. باشقارالیق.

رئیس جمهور - توْپلوم باشی. اؤلکه باشچیسی. باشخان. اؤلکر.

رهبر - اؤنجل. اؤند‌ر. اؤندش. اؤنر. اؤنش. باشجیل. باشقان. باشمان. قوْچاش. باشچی. بوکو.

 یؤنتمن. اؤنگل. تاپقیر. باشلیق. یوْلباشچی. کؤسم. یئتکچی. تؤرآغاسی. یوْلاچ. تاماتا. بوْیرات.

رهبر کبیر- اولو اؤندر.

سازمان - قورول. قورقو.

سازمان یافته – قورقولو. قوراما. 

سازمان ملل متحد - بیرلشمیش ملتلر تشکیلاتی. بیرلشمیش اولوسلار قورولو.

سردی روابط -کوسلوک. سوْیوقلوق.

سفارت- آراچیلیق ائتمک (میانجیگری کردن). آراچیلیق (میانجیگری). ائلچیلیک (شغل و عمل سفیر).

سفارتخانه - ائلچی خانا. ائلچی لیک. ائلچی قوْنا. ساوانلیق.

سفیر - ائلچی. ساوان. یالافار. یالچی. کله چی.

سفیر آکرودیته- اوْرتاق ائلچی.

سفیر دائم- قالار ائلچی.

سفیر فوق العاده- آدینجیق ائلچی. دان ائلچی. دانسیق ائلچی.

سفیر کبیر - باش ائلچی. بؤیوک ائلچی. باش ساوان.

سفیر مقیم- اوْتوراق ائلچی.

سیاست- باشچیلیق (ریاست). آییرون.یؤنلتی. قاشدارما (راهبری). قیزقیت. یوْرغو (کیفر).

سیاست اقتصادی دولت- قامو کسیمی.

سیاست جنگی- قوْنوش.

سیاست خارجی- دیش یؤنلتی. دیش ایش.

سیاست داخلی- ایچ یؤنلتی. ایچ ایش.

سیاستمدار- یؤنلتیجی. ائل باشی. قاشدار. قوْنوشچو.

سیاسی- یؤنلتیسل. قاشدارلیق.

فراکسیون- کسیر(گروه. بخش).

کودتا- قانتاشما. کودتا کردن- قانتاشماق.

کودتایی- قانتاشیق.  

گرمی روابط - قیزلیق. ایستیلیک.

مجلس - درینگ.

مجلس ملی - قونقالاق.

مجلس نمایندگان - سئچکین.

مجمع – درنک. قورولتای.

مجمع تشخیص مصلحت – یوْرومتای.

معترض - قوْنوتلو.

نخست وزیر - باش باخان. باش ناظر. باش وزیر.

نخست وزیری - باش باخانلیق.

نمایندة دائمی - باش دلگه(مثلاً در سازمان ملل متحد).

نمایندة مجلس- سالقیت. سالقوت. توْیقون. سایلاو.

وزارت - باخانلیق. تارخانلیق. وزیرلیک.

وزارتخانه- باخانلیق.

وزیر- باخان. ناظر. توغلو.

وزیر اطلاعات- قارقات.

وزیر امور خارجه- دیش ایشلر باخانی.

وزیر امور داخله- ایچ ایشلر باخانی.

وزیر بهداشت- ساغالتیم باخانی.

وزیر جنگ- دؤگوش باخانی.

وزیر دربار- ائشیک آغاسی باشی.

وزیر کار- ایش باخانی.  

وزیر کشور- اؤلکه باخانی.

وزیر مسکن- قوْنوت باخانی.

وزیر مشاور- گنشمن باخانی.

آرتیغین اوخوماخ

آبجی- آغاباجی.

آقا پسر - خان اوْغلان.

ازدواج - ائوله نیش. ائولنمه.

ازدواج کردن - ائولنمک. باش بیر اوْلماق. اوْیلانماق.

ازدواج کردن با زن بیوه – قودوزلانماق.

بچه - بیچه. پیتا. چاغا. چوْجوق. بئچه. بالا. اوشاق. یاورو.

بچة اول- تون. ایلک.

بچة دوم- آردیل.

بچة آخر- سوْن بئشیک.

برادر - اچه. قارداش. داداش. آناداش. قارناش. قوتجا. ددش. دوْغان.

برادر اندر- اوگئی قارداش.

برادر بزرگ- ایجی. آقابیگ. آقا داداش. آبی. تاماتا قارداش.

برادر بزرگتر- آغابیگ. اچه. اچی. آجیک. آچیغ.

برادر بزرگ زن - قایین.

برادر تنی- تووقان قارداش.

برادرخواندگی- قارداشلاشما.

برادرخوانده - قارداشلیق.

برادرخوانده شدن- قارداشلاشماق.

برادر خونی- قان قارداش. آندالیق.

برادر رضاعی- کؤکلتاش. کوکه.

برادرزاده یا خواهرزاده - یئغن.

برادرزن- قایین.

برادر زن بزرگ- قایین آغا.

برادر زن کوچک- قایین اینی.

برادر سوگندی- آندا.

برادر شوهر- قایین.

برادر شوهر بزرگ- قایین آغا. آغا قایین. شاه میرزا.

برادر شوهرکوچک- بالا داداش. قایین اینی.

برادر شیری- سود قارداش.

برادر صیغه ای- قانقسیق. آند قارداش. قارداش آغا. اوْخوما قارداش.

برادرکوچک- آینی. قارداشجیق. قوستو.

برادر کوچک زن - یوکورچو.

برادر ناتنی- قارداشلیق. قانقسیق. اوگئی قارداش.

برادری- قارداشلیق. دوْغانلیق.

برادر یا خواهر شیری- امیکدش.

برادری کردن- دوْغانلاماق.

پدر- آتا. دده.

پدر بزرگ - بابای. بابا. آقابابا. قارتاتا. دیب دده.

پدربزرگ عروس یا داماد- قودا بابا.

پدربزرگ مادری- دای آغا.

پدربزرگ ناتنی- بابالیق.

پدرخوانده- دده لیک.

پدر زن - قایین آتا.

پدر شوهر - قایین آتا. قایناتا.

پدر و مادر- آتا آنا. آقاییه. دده ننه.

پسر - اوْغلان. اوْغول.

پسر اول - ایلکی.

پسربچه - ارکا. اوْغلان اوشاغی. اوْغلانجیق. اوْغلوجاق. قیران. آرتان سویشن.

پسربچة مؤدب- آقابالا.

پسر برادر- ویچیقار. قارداش اوْغلو.

پسرجان - اوْغول بالا.

پسر خاله - ائو اوْغلو. خالا اوْغلو.

پسرخانه نشین - قیز بی‎بی.

پسرختنه نشده - قاپچیقلی.

پسرخوانده- اوْغوللوق. یوفقا.

پسرخواهر - باجی اوْغلو. قونچیقار.

پسردایی- دایی اوْغلو. دایونقار.

پسرعمو - عمو اوْغلو.

پسرعمه - بی بی ‎اوْغلو.

-               اوْغلان جیغاز.

پسر کوچک خانواده- اوْراچی.

پسر مجرد- سوبای. خاتین سیز.

پسر ناز پروردة مادر- آرلات.

پسر یکی یکدانه- ار کؤیول.

پیرزن - قوْجا قاری. آغ باش. آغ بیرچک. قاری ننه. قاری. قورتقا. آغ باشلیق.

پیرمرد - آویچقا. قوْجامان. قوْجا کیشی.

جاری- ائلتی. ایلتی.

خواهر - سینگیل. قیز قارداش. باجی.

خواهر بزرگتر - ائجه. ائکه. آقاباجی. آبلا. آپا.

خواهر خوانده - باجیلیق.

خواهر زاده - ییگن.

خواهر زن - بالدیز. قایین قیز. گؤرومجه. گودوشه. قایین سینگیل.

خواهر زن برادر بزرگ- قوداقای.

خواهر شوهر- بالدیز. قایین قیز. گؤرومجه. گودوشه. قایین سینگیل. گؤرمو. قادینجیق. گؤرومجه. گؤروم. گلین قیزجیق.

خواهر شوهر بزرگ- شاه باجی.

خواهر شیری- سود باجی.

خواهر صیغه‎ای- باجیلیق.

خواهرک- باجی جیق.

خواهر کوچک- اوْیا. سینگیل.

خواهر کوچکتر عروس یا داماد- قوداچا.

خواهر ناتنی- باجیلیق.

خواهر و برادر - باجی قارداش.

خواهری- باجیلیق. آبلالیق.

داماد - گووئی. کؤیو. کوره کن. کویکو. یئزنه. آیزنه. بیگ. گؤره گن. کوی اوْغلو. ائنیشته. پچچه.

داماد سر خانه- ایچ کؤیو.

دختر - قیز.

دختراندر- قیزلیق.

دخترانه - قیزسوْو.

دختر بالغ - ارلیک.

دختربچه- قیران. قیسقای.

دختر بزرگ خانواده - قیز آغا.

دختر ترشیده- قالقین. آغوندا. قارتیمیش.  

دختر جوان- اوْغلاغی.

دختر چاق و سفید- مامیلی ماتان.

دخترخاله - خالا قیزی.

دختر خانم- خانیم قیز.  

دختر خانم بزرگ- بایکات.

دختر خانم کوچک- قیسقای.

دخترخوانده- قیزلیق. قیزلاق.

دختر خواهر - باجی قیزی.

دختر دایی- دایی قیزی.

دختر دم بخت - ارلیک قیز. ارکم. اردن. واریملی. گئن قالا.

دختر زیبا- آشینا.

دختر شیری- سود قیزی.

دختر عمو - عموقیزی.

دختر عمه - بی بی ‎قیزی.

دختر غیر باکره- آناسینین قیزی.

زن - قادین. آرواد. یورتوز.

زن آزاد- باشی بوْش.

زناشویی- ائولنمه.

زنانه - قادینجا.

زن برادر- ائنگه. گول باجی. بیرجه باجی.

زن برادر زن - قایین آروادی.

زن برادر شوهر- قایین آروادی.

زن برادر کوچک- گلدی.

زن بیوه- قودوز. دول.

زن خانه‎دار - ائو آروادی.

زن داداش- ائنگه. گول باجی. قارداش آروادی. قارداش خاتینی.

زن دایی- آغ باجی.

زن عمو - امیجی. عمو دوْستو. بادا.

زن مطلّقه- باشی بوْش. دوللاما.

زن نازا - قارا دوْن. قورات.

زن و بچه- آرواد اوشاق.

زن و شوهر - ار آرواد. قاری قوجا. باغ باغیش.

شجره نامه - سویلوق.

شوهر- ار. آیواز. قوْجا.

شوهر خواهر - انشته. آیزنه. باجی اری.

شوهردار - ارلی.

شوهر مادر شیری- سود بابا.

عروس- آغ دوواقلی. گلین.

عروس خانم- گلین خانیم.

عروسی- توْی. دوگون.

عمو- آباقا. آتا قارناش. بیگگه. تاتا.

عمّه - بی بی. قاتا. ماما.

مشاطه - ائنگه. دیقیزا. یئنگه. آسقیچی.

هوو - گونو.

یتیم - اؤکسوز. اؤگسوز.

آرتیغین اوخوماخ

آگهی بازرگانی- یایلام.

آگهی نامه- یایلان.

آماتور- قیزیقلی.

آمفی تئاتر­- قیییلقا.

آهنگ- آخین. بسته. باغدا. چینلاشیق. اویوم. تارتیم. چالغو. چالغی. هاوا. ییر. قورلاس.

آهنگساز - باغدار. بسته کار. بسته چی.

آهنگسازی- بسته کارلیق. باغدارلیق. بسته له‎مه. بسته چیلیک.

ادبی- گؤرکول. یازینسال. گؤگجه.

ادبیات- یازین. گؤگجه یازیلار. گؤگجه لر.

ادبیات چوپانی- چوْبان یازیسی. قاپیت یازیسی.

ادبیات شفاهی - آغیز ادبیاتی. آغیز یازینی. قارا یازی.

ادیب - گؤرکولچو.

از فرهنگ خود بیگانه- مانقورد.

اقتباس - آغداری. آلینیم.

اقتباس کردن- آغدارماق. آلماق.

انتشارات- یاییمتای. یاییملیق.

انجمن ادبی- گؤرگوسل درنگی.

انجمن- درنک. سالیا.

برنامة رادیویی و تلویزیونی- وئریلیش.

پردة تئاتر- چیمیلداق.

تئاتر - یانسیماج. گؤرموک.

تذکره- باش بیلیت.

تربیع- دؤردله مه.

ترجمه- چئویرمه.

ترجمه کردن- چئویرمک. آغدارماق.

تردید- دوراقسادیش.

تصریع- دوزه له مه.

تغلیب- اوستونله مه.

تلویزیون - گؤزگون. باخیشقا.

تلویزیونی- گؤزگونلوک.

تمدن- بایلام.

تهیه کننده- دوزلدیجی.

چاپ - باسما. باسقی. باسیم. چاپ.

چاپ افست - دوز باسقی.

چاپ سنگی- داش باسما.

چاپ شدن- باسیلماق.

چاپ شده- باسیلمیش.

چاپ کردن- باسماق.

چاپخانه - باسما خانا. باسمالیق.

چاپخانه چی- باسماچی. باسینچی.

چاپگر - باسماج.

حشو- یاماق.

خطابه- سؤیلو. آیتاشی. آیتاییش.

خطیب - سویلامیش.

داستان - اؤتوک. ائرته گی. ناغیل. اؤتکونج. اؤیکو. سؤیلنجه. بوْی.

داستان پرداختن - بوْی بوْیلاماق.

داستان پرداز - داستانچی. بویچو.

داستان تعریف کردن - اؤتکونمک.

داستان سرا- بوْی بوْیلایان.

داستان سرایی- بوْیلاما.

داستان سرایی کردن- بوْیلاماق.

داستان طولانی- ایلان حکایه سی. ایلان بوْی.

داستان کوتاه - بوْیجوق.

داستانی- اؤیکوسل.

دوربین عکاسی- آلیجی.

دوربین فیلمبرداری- چکه لیج.

رادیو – سسگین. آلقیج.

رُباعی- دؤردلوک. مانی. قوْشاجا.

رقص - اوْینادیش. بییی. تالبی. اوْیناما. اوْیناییش. تپسو. اوْیون.

رقصیدن - بییله‎مک. بیییمک. اوْیناماق.

رمان- اؤیکو.

رمانتیست- باش قورومچو.

رمانتیک- قیلدا. باش قوروم.

رمانس- گؤزللمه.

روزنامه - قزئت. گونجه. گونده لیک. ساوی. چاوی.

روزنامه نگار - قزئتچی. گونجه چی.

روزنامه نگاری- قزئتچیلیک. گونجه چیلیک.

روشنفکر- ایشیقلی. آغ یاخا. اردملی.

سانسور- الشدیری. قورجاق.

سانسورچی- الشدیریجی. قورجاتان.

سینما - گؤرونتولوک. باخلوْو.

شاعر - چوچو. سؤیچو. قوْشان. قوْشوقچو. قوْشار. اولگرچی. چاغماچی.

شاعر ساده- قالدیریم قوْشوجوسو.

شاعر مردمی- ائل آخینی. ال اوزانی.

شاعرانه - قوْشارجا. قوْشاریمتیل. قوْشارسی.

شاهکار - آنداشیت. آنیتلیق.

شعر - سؤی. قوْشاق. سؤیله‎مه. قوْشقو. قوْشوق. چاغما.

شعر بداهه- دونبول چالانغاج.

شعر حماسی- قوْچاق.

شعر ستایشی- اؤگونوش.

شعرسرایی- سوْیلاما.

شعر سرودن - وارساقلاماق. ییر قوشماق. سوْیلاماق. قوْشماق.

شعر مردمی- ائل قوْشو.

شعر معاصر - دیزه لک.

شعر واژه - سیجیر.

صحّاف- قابیقچی. قیریجی. قاپاق بیچن. قاپچی.

صحّافی- قابیقلاما. قابیقچیلیق.

صحّافی شدن- قابیقلانماق.

صحّافی کردن- قابیقلاماق.

ضرب المثل – سؤیله ییش.

غَزَل- گؤزل. گؤزلـله‎مه.

غزل سرا- گؤزلچی.

غزل سرایی- گؤزلـله مه.

غزل سرایی کردن- گؤزلـله مک.

فرهنگ - اویغارلیق. کولتور. یوْردام. یوْلون. اردم. ایچه لیک.

فرهنگستان- یوْرداملیق. یوْرومتای.

فرهنگسرا- یوْلونتای.

فرهنگ لغت- سؤزلوک.

فرهنگ و تمدن- یوْردام اردم.

فرهنگی- اویغار . یوْرداملی.

فرهیخته- اویغارلی. اویغار.

فیلم- چکیم.

فیلمبردار- چکیمچی. چکه لیجی.

فیلمبرداری- چکمه. چکیمچیلیک.

فیلمبرداری شدن- چکیلمک. چئورینمک.

فیلمنامه- اوْینانجا.

فیلمنامه نویس- اوْینانجاچی.

قصه- اؤتوک. یوماق. ناغیل. اؤیکو.

قصه گفتن- اؤتکونمک. یوماقلاماق.

قصه گو- ائرتکیجی. اؤتوکچو. ناغیلچی. یوماقچی.

قصه‎های سرگرم کننده برای وقت گذرانی- قورت ناغیلی.

قصیده - سیجیرله مه. قوْشما.

قصیده سرا- قوْشماچی.

قطعه ادبی- داملا یازی.

کارگردان - دوزنچی. یؤنتمن. آلانباشی.

کارگردان نمایش- قورولوشچو. قوْرقانچی.

کارگردانی- یؤنتمه لیک. آلانباشیلیق.

کتاب - باستاق. قاتلاق.

کتاب درسی- درسلیک.

کتاب درسی مکتبخانه- چرکه.

کتابخانه - باستاقلیق. قیمتارا.

کتابخوان - باستاقچی.

کتابدار - باستاقلی.

کتابداری- باستاقچیلیق.

کتابفروش- باستاقچی.

کتابفروشی- باستاقچیلیق.

کمدین- قیزیقچی.

گالری- سرگی.

لف و نشر - سپمه دؤشورمه.

مترجم- چئویرن. آغداران.

مجسمه- آنیتداش. یوْنتو. قورچاق. یوْنماداش. یامقا.

مجلّه - درگی.

مخمّس- بئشلیک.

مستزاد- آرتیرما.

مسمّط- دوزمه.

مشاعره- قوشاقلاشما. باغلاشما.

مطبوعات- باسیملار. یاییملار.

ملمّع- ایکی دیللی.

منتقد- قینار. قینامسیق.

منتشر شدن- یاییلماق.

منتشر کردن- یایماق.

منظومه- قوشاقچا.

ناشر- یاییمچی.

نشیده- اوخونجالیق (شعر دلنشین).

نقاش- بنیزچی. سیرچی.

نقاشی- بنیزچیلیک.

نقرات- قایتالام.

نمایش - گؤستریش. گؤستریم. گؤرک. گؤرونتو. یاییم.

نمایش کمدی یک نفره - سؤیلنگه.

نمایشگاه - سرگی.

نمایشنامه - گؤستریم.

نمایشنامه نویس – گؤستریم یازان. گؤستریمچی.

نورپرداز- ایشیقچی. چکمه چی.

نورپردازی- ایشیقچیلیق. ایشیقلیق.

نویسندگی- یازیچیلیق.

نویسنده- یازیچی.

هجو - سیخاق.

هنر - اوزلوق. ایکا. اوْلجوم. اؤنر. اودون.

هنرپیشه- اوْینامان. اوْینایان. اؤنرلی.

هنرشناس- اؤنرچی. اؤنر تانیش.

هنرمند - اوزمانج. اوزلو. اؤنرلی. اؤنرمن. یارادان.

هنرمند تئاتر - یانسیدار.

هنرمند نقش اول - باش اوْیونچو.

هنرمندانه - اوزلوجا. اؤنرلیجه.

هنرمندی- اوزمانلیق. اؤنرلیک. اؤنرمنلیک.

هنرور- باجاریلی.

هنرهای زیبا - اینجه صنعت. بدیعی صنعت.

هنری- اوزلوقسال. بدیعی. گؤرکن. اؤنه ریش. یارادیق. یاسنی.

آرتیغین اوخوماخ

آبدارچی- آیاقچی. سولوقچو.

آبدارخانه- سولوق.

اخراج - دیشارلاما. دیشله‎مه.  بوراخما.

اخراج شدن - دیشارلانماق. چیخاریلماق. چیخیلماق.

اخراج کردن - دیشارلاماق. دیشله‎مک.

ادارة خدمات- قوللوق قوْلو.

ادارة راهسازی- قارا یوْللاری.

اداره- آبراما. دوْلانیش. یؤنه‌تیم. یؤنتمه (راهبری). قوراما. مانقیری. ییغا (سازمان).

اداری- دوْلانسال. یؤنتسل. قوراملیق. اکیملیک.

ارباب رجوع- ایشلی.

اُرگان-  قورقو (سازمان).

از کار افتاده- دوشمه. قارت. کوتگون.

استامپ- باسقیج. استحقاق- یاراشیق.

استخدام- دوزله‎مه. چالیشدیرما. ایشلتمه.

استخدام شدن- چالیشماق. دوزلنمک. قاپیلانماق. الـلنمک. ایشلنمک.

استخدام کردن- چالیشدیرماق. دوزله مک. قاپیلاماق. الـله مک. ایشلتمک.

استخدامی- اللنمه.

استعفاء- آسنارما.

استعفاء جمعی- آسناریش.

استعفاء دادن- آسنارماق.

اطلاعات- تانیشما.

امضاء- قول باسما. چاپاچ.

امضاء شدن- چاپاچلانماق.

امضاء کردن - قوْل چکمک. قوْل باسماق. چاپاچلاماق. چاپاچماق.

امور اداری- یاز جیز.

بازنشستگی- امکلیلیک.

بازنشسته - امکلی. اوْتورقا.

بازنشسته شدن- اوْتورماق.

بایگان- باغقان. ساخلاجی.

بایگانی- باغقانلیق. بلگه لیک. ساخلاج. ساخلانج. قاپقات.

بودجه- کئچینجه. کئچینجیک.

پاک کن- سیلگیج. سیلن.

پاداش پایان کار- آرپالیق.

پاراف- تورغای.

پاک نویس- دوز یازیم.

پاکت- قاپیت. باغلی. چولغام.

پانچ- تیکیت.

پروانه- کئچر. کئچیت. یئنگیک.

پرونده- بورگه.

پوشه- بوکمه. قاپتا.

پیش نویس- قارا یازی. قارازی.

تدارکات- آزیق. ساغلامیق. گؤتورگو.

تدارکاتچی- آزیقچی.

تشویق- آلقیش.

تشویق کردن- آلقاماق. آلقیشلاماق.

تشویق نامه- قیلاولیق. آلقیشلیق.

تنخواه- قارا آغجا. خرجلیق.

توبیخ- قیناق.

توبیخ شدن- قینانماق.

توبیخ کردن- قیناماق.

توبیخ نامه- قیناقلیق.

چرکنویس- تاسالاق. قارازی.

حسابدار- سایمان. ساییشچی. ساناقچی. ساناوچی.

حسابداری- سایمانلیق.

حقوق بگیر- آلیرچی. آیلیقچی.

حقوق ماهانه- آیلیق.

حُکم - قوْشول. یارلیق.

حُکم اخراج - سیکدیرنامه.

خط کش- جیزقیج.

خودکار- یازقاج.

دبیرخانه - یازمانلیق.

دبیرکل - باش یازمان.

دپارتمان- بؤلوم. قیسیم.

رسمی- یاسال.

رشوه- آتاوا. چای پولو. آلمیت. اوسقور. باسقوف. بلش. دوزلوق. یاغشیق.

رشوه دهنده- یاغلار.

رشوه گیر- آلارمان. باسماچی. بلشچی. یاغچی.

رونوشت- ائشلم. اوز.

سفته- ساودا.

سنجاق- سانجاق.

سَند- بلگه.

سند مالکیت - تاپو. یییه لیک.

سوزن ته گرد- یایلی توْپلو. توْپلو ایگنه. تپیز. تپسینجک.

صندلی- اوْتورقاج. اوْروندوق. سیندیک. قوتمان.

غیررسمی- سایاسی.

غیرقانونی- یاسادیشی.

فتوکپی – ائش چکیم.

قانونی- یاساتان. یاسال.

قیچی- قایچی.

کاربن- کؤچورگو.

کارشناس- بیلگین. ایش بیلن.

کارفرما- ایشلتچی.

کارگزار - یاپارلی.

کارگزین- ایش سئچن. ایش بلله جی.

کارگزینی- ایش سئچیم.

کارمزد- گؤتوره.

کارمند- ایشچی. آیلیقچی. ایش آشیران.

کارمند رسمی- وظیفه لی. یاسالی ایشچی.

کاغذ-  بیتیک. قاقاس. قاقیز. یاپری.

کاغذ باطله - قارالی کاغذ.

مداد- قارانداش.

مدیر- آبرامان. قاشدار. آلیشدیریجی.

مدیر میانه- آرا باش.

مدیرکل- گئنل باشچی.

مدیریت-  آبرانیش. آبراییش. قاشدارما. آبراما.

مرخص- بوْشوق. مأذون. مأذونیتچی.

مرخصی- مأذونیت. بوراخیش.

مزایده- چوخساما. آرتاج. آرتیرما.

مساعده- کؤنول. اؤنجه لیک.

مستخدَم- قوللوقچو (خدمتکار). 

مستند- بلگه لی.

معاون- باسوت. گیزیر. یاردیمچی. یامانتی. قارای. یامبا. اوْرون باسار. دایا. یارداق. اوْرون داش.

معاون اول- باش قارای. باش باسوت. باشدایا.

معاونت- یاردیمچیلیق. یاماقلیق. یانچیلیق. اوْرون داشلیق.

معلّق از خدمت- آسیلی.

معلّق کردن از خدمت- آسقییا آلماق.

مقاطعه- قابال. قابالا.

مقاطعه کار- قابالچی.

مقاطعه کاری- قابالاما.

مناقصه- آزساما. اسکیلتمه.

منشی- آلیمقا. بیتیکچی. یازمان.

مُهر- تامقا.

میخکوب- شیش چاخان.

میز- ماسا. یاسلاج. اوستل.

نامه- بیتیک. پیتی. یازی.

نامه رسان- آردیل. آرغیش. چاپار.

نامه نگاری- یازیشما.

همکار- امکداش. ایشدش.

همکاری- امکداشلیق. ایشدشلیک.

آرتیغین اوخوماخ

گونئی و قوزئی آذربایجاندا ساز (قوْپوز) ایله ایجرا ائدن اوخوجو. آشیق‌لار ایسلام‌دان اونجه زامان‌لاردان، تورک خالق‌لارین آراسیندا ایجرا ائدرمیش لر. موختلیف تورک ائللری، آشیق ایله سازی موختلیف آدلار ایله تانیرلار. آشیق‌لار قهوه‌خانالاردان علاوه، توئی و آیری مراسیم‌ده ده ایجرا ائدرلر.

ایسلامی اینقیلاب‌دان اونجه ایللرده، آشیق‌لارین چیخی و باتی آذربایجانین بوتون اصلی شهرلرین‌ده، چوخلو  ایجرالاری اولاردی. تبریز، آشیق‌لارین چیخی مرکزی و اورمیه اونلارین باتی مرکزی ایدی. تبریزده چوخلو واقت‌لار آشیق بیر بالابان‌چالار و بیر قاوال‌چالار ایله ایجرا ائدردی . اورمیه ده آشیق همیشه تک ایجرا ائدردی

آرتیغین اوخوماخ