باشیمی دایادیم یارین تختینه 
هئچ کسه یانمارام یانارام بختیمه 
ایلاهی جوانام یئتیر عهدیمه 

شافتالی لار جالاندی 
ملان منیم بالامدی 
هامی قویوب گئدندی 
ملان منه قالاندی

آبی کؤینه گیوه دوگمه دوزرم 
دیقتینن باخسان سنن گؤزلم 
سن بیر ایل دیی سن اون ایل دؤزرم

دیب قاپینی دؤیرلر 
ملان سنی سؤور لر 
گلمه منیم دالیمجان 
اؤرگه درم دؤورلر

 سئویــرم چمنده گـولو چیــچه یی

گلنده ایلک بــاهار خـاطــیرلا منی

اؤپسون یـاناغینی داغلار کوله یی

گلنده ایلک بــاهار خـاطــیرلا منی

باری یادا سال منی !

یادا سال منی !

شیرین خاطیره لرله خاطیرلا منی !

باری بؤیلانیب هر ده ن یوللارا هرده ن ...

 اؤتن خـــاطیره لرله خــاطیرلا منی !

فصیل لر اؤتوشوب کئچدیکجه زامان

واخت اولور حیـاتدا دییشیر اینسـان

مـــن سنی اونــــودان دئییلم اینــان ...!

سنده ائی گــؤزل یار خـاطیرلا منی !

باری یادا سال منی !

 یادا سال منی !

شیرین خاطیره لرله خاطیرلا منی !

باری بؤیلانیب هر ده ن یوللارا هرده ن ...

اؤتن خـــاطیره لرله خــاطیرلا منی !

توپراغی بزه سین بنــؤوشه نرگیز

روحوما دوغمادیر هر جیغیر هر ایز

گئنیش سینه سینی آچـاندا دنیز

جوشــاندا دالغـــالار خاطیرلا منی !

باری یادا سال منی !

یادا سال منی !

شیرین خاطیره لرله خاطیرلا منی !

باری بؤیلانیب هر ده ن یوللارا هرده ن ...

 اؤتن خـــاطیره لرله خــاطیرلا منی !

بین بسیار ترانه های ترکی که از بچگی شنیده ام و گوش میکنم ، یک ترانه همیشه دل    مرا لرزانده هنگام گوش دادنش . عزیز دوستوم . ترانه ای جاودان که خوانندگان بسیاری خوانده اند آنرا و جالب اینجاست که این ترانه از بس در دلم نشسته ، هر گاه  آنرا شنیده ام ، با صدای هر کس و هر خواننده ای ، حتی در محفل دوستانه و بین دوستان و  زمزمه  هم که شده باشد ، همیشه  فکر کرده ام که  چه اجرای زیبایی !! هرگز نشد   یک نفر این ترانه را بخواند و من بشنوم و بگویم بد خواند !

“ آی بری باخ”

یکی از مشهورترین ملودی ها می باشد که تا حال اجرا شده است. به احتمال زیاد محل به وجود آمدنش آغدام می باشد. اما در دیگر مناطق مثل تبریز هم فراگیر شده است.

" آی بری باخ " رقصی مخصوصی هم دارد که اکثرا خانم ها اجرا کرده و یکی از رقص های قدیمی می باشد. در "شکی" بر حسب عادت این رقص را در لباس ملی قدیم اجرا می کردند. به نظر می رسد که این رقص در اوایل به صورت یاللی اجرا می شده است.

بر طبق گفته یکی از موسیقی دانان بزرگ شکی " عباد فتح‌اللهئو "، تطبیق ماهنی با رقص " آی بری باخ " در اوایل " شئشه‌بیگ " نامیده شده است. متن این ماهنی به صورت زیر بوده است:

پنجره‌دن داش گلیر، آی بری باخ بری باخ؛

خومار گؤزده‌ن یاش گلیر، آی بری باخ بری‌باخ؛

شئشه بگین قیزلاری، آی بری باخ بری باخ» و …

اما الان " آی بری باخ " را بیشتر به صورت ماهنی در مناطق مختلف آذربایجان می توان یافت و تقریبا اثری از رقص آن نمانده است.

متن آهنگ " آی بری باخ "

پنجره دن داش گلیر... آی بری باخ...  بری باخ...

خمار گوزدن یاش گلیر... آی بری باخ... بری باخ...

سنی منه ویرسلر... آی بری باخ... بری باخ...

ایللره ده خوش گلر... آی بری باخ... بری باخ...

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ... آی بری باخ...

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ...

پنجره نین میللری... آی بری باخ... بری باخ...

آچیب قیزیل گوللری... آی بری باخ... بری باخ...

اوغلانی یولدان ایلر... آی بری باخ... بری باخ...

قیزین شیرین دیللری... آی بری باخ... بری باخ...

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ... آی بری باخ...

بری باخ... آی بری باخ... بری باخ...

" سکینه دای قیزی نای نای"

گیب گوللی تومانی، سکینه دای قیزی نای نای

سنه بیله دون آلیم نیلیم یار نیلیم یار

اوینویان بیله اوینار، گولوم نای نایی نای نای

اوینا بویون قوربانی نینیم یار نینیم یار

چرچی گلیب خرمنه، گولوم نای ناییم اوینا

بیر نامه گتیریب سنه نینیم یار نینیم یار

دور اوینا یارین گلسین، گولوم نای نایم اوینا

بیر دونوخ آلیم سنه نینیم یار نینیم یار

صاندوغ اوسته گوی کوزه، بالام نای نایم اوینا

گوی کوزه سویون سوزه نینیم یار نینیم یار

اوینویان بیله اوینار، بالام نای نایم اوینار

اوینا بویون قوربانی نینیم یار نینیم یار

ریحان

داغلار قیزی ریحان ریحان ریحان... پارلاق دان اولدوزی ریحان... ریحان...

عالم سنه حیران... حیران... حیران... عالم سنه حیران... حیران... حیران...

نه قشه سن آی قیز... گول چیچه سن آی قیز...

بیر دانه سن آی قیز... دوردانه سن آی قیز...

گوزلّر گوزلی ریحان... ریحان... سودامین ازلی ریحان... ریحان...

عالم سنه حیران... حیران... حیران... عالم سنه حیران... حیران... حیران...

نه قشه سن آی قیز... گول چیچه سن آی قیز...

بیر دانه سن آی قیز... دوردانه سن آی قیز...

زیل قارادیر گوزون ریحان... ریحان... بالدان شیرین سوزون ریحان... ریحان...

عالم سنه حیران... حیران... حیران... عالم سنه حیران... حیران... حیران...

نه قشه سن آی قیز... گول چیچه سن آی قیز...

بیر دانه سن آی قیز... دوردانه سن آی قیز...

"  کوچه لره سو سپیشم " 

کوچه لره سو سپمیشم

یار گلنده توز اولماسون

××× 

ائله گلسین ائله گئتسین
آرامیزدا سوز اولماسون

××× 

ساماوارا اوت سالمیشام

ایستیکانا قند سالمیشام

یاریم گئدیپ تک قالمیشام

×××

نه عزیز دیر یارین جانی

نه شیرین دیر یارین جانی

××× 

کوچه لره سو سپ میشم

یار گلنده توز اولماسون

××× 

ائله گلسین ائله گئتسین

آرامیزدا سوز اولماسون

×××  

پیاله لری رفده دیر

هربیری بیر طرفده دیر

یارم گدیب بیرهفته دیر

گورممیشم بیر هفته دیر

××× 

نه عزیز دیر یارین جانی

نه شیرین دیر یارین جانی

××× 

ترجمه فارسی:

کوچه را آب و جارو کرده ام 

تا وقتی یارم می آید گرد و خاک نباشد

×××

طوری بیاید و برود 

که هیچ حرف و حدیثی در میان نماند

×××

سماور را آتش کرده ام

قند در استکان انداخته ام

یارم رفته و من تنها مانده ام

×××

چه قدر خاطر یار عزیز است

چه قدر خاطر یار شیرین است

××× 

کوچه را آب و جارو کرده ام 

تا وقتی یارم می آید گرد و خاک نباشد

×××

طوری بیاید و برود 

که هیچ بگو مگو یی میان ما در نگیرد

×××

پیاله ها  رو طاقچه است

هرکدوم  یک طرفه (‌درهم وریخته)

یارم یه هفته است رفته

یه هفته اس ندیدمش

××× 

چه قدر خاطر یار عزیز است

چه قدر خاطر یار شیرین است

" اولماز... اولماز... "  

بوداغدان آشماق اولماز... نارنجی باشماق اولماز... (2 بار)

بیر قورو سوزدن اوترو... یارلا ساواشماخ اولماز... (2 بار)

اولماز اولماز اولماز... اولماز اولماز اولماز... اولماز اولماز اولماز... یار....... (2 بار)

اولماز....... اولماز....... اولماز اولماز اولماز... یار... (2 بار)

اولدوز دونوم آی اولماز... گیش گشمسه یاز اولماز... (2 بار)

اولدورده نازین منی... یار بو قدر ناز اولماز... (2 بار)

اولماز اولماز اولماز... اولماز اولماز اولماز... اولماز اولماز اولماز... یار....... (2 بار)

اولماز....... اولماز....... اولماز اولماز اولماز... یار... (2 بار)

بیر گولونن یاز اولماز... شاعیره نیاز اولماز... (2 بار)

کونول سوون گوزله... گوزلیکده تای اولماز... (2 بار)

اولماز اولماز اولماز... اولماز اولماز اولماز... اولماز اولماز اولماز... یار....... (2 بار)

اولماز....... اولماز....... اولماز اولماز اولماز... یار... (2 بار)

لاله لر

یازین اولینده گنجه چولونده

چیخیبدی گنده دیزه لاله لر

یاغیشدان ایسلانان یاپراقلارینی

سریپلر دره یه دوزه لاله لر

 ***

خیالیمدان نه لر گلیب نه گچر

یاز گلر ائللره دورنالار گوچر

بولاغلار سماور آغ داشلار شکر

 بنزیر چمنده کوزه لاله لر

 ***

میلیم اوزونده کی کارا خالدادی

هیجرانین درمانی ایلک ویسالدادیر

نه واخدیر آشیقین گوزی یولدادیر

بیر گوناخ گله سیز بیزه لاله لر

ترجمه:

در روزهای اول بهار، در دشتهای شهر گنجه

 لاله ها دوباره تا زانوی آدم می رسند

 و برگهای خیس از باران شان را

 بر دره ها و دشت گسترانده اند، لاله ها ...

***
 

چه چیزهایی در خیالم می آیند و چه چیزهایی می گذرند

 بهار به سرزمین ما می آید و درناها کوچ می کنند

چشمه ها سماوراش باشند و سنگهای سفید شکر

 در میانِ چمن لاله ها به ذغال های سرخ شده می مانند، لاله ها...

***
 

میل من به آن خال سیاه صورت توست

 هم چنان که علاج هجران در نخستین وصال است

 از کی تا حالاست چشم من به راه است

" گوله بتین "

بو داغدا مارال گزر!

تئـــلینی دارار گزر!

من یاریما نئیله دیم آی گولوم/ آی گوزل! یار مندن کنار گزر!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

عــــزیزیم اود یاندیرماز!

یار سنی اود یاندیرماز!

ائله کی سن یاندیردین آی گولوم/ آی گوزل! هئچ وعده اود یاندیرماز!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

عـــــــــزیزیم گؤزلرینه!

سورمه چک گؤزلرینه!

اؤزوم اؤزونه قوربان آی گولوم/ آی گوزل! گؤزلریم گؤزلرینه!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

پــــــاپـــــــروزون یانا یانا!

اود دوشدو شیرین جانا!

قورخورام قویوب گئده م آی جئیران! قالاسان یانا یانا!!!

داغـــلاردا چیــچک آی گوله بتین!

هامی دان گؤیچک آی گوله بتین!

دولــدور وئر ایچــک آی گوله بتین!

هئی ... هئی ... هئی ...

متن اصلی و قدیمی

" جیران بالالار "

اوجا داغلار باشیندا، جیران بالالار... جیران بالالار...

جیرانین بالاسینی، اوخ چو یارالار... اوخ چو یارالار...

من یاردان آیریلسام، اغیار کام آلار... اغیار کام آلار...

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... سن گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

وطنین صفالیدیر، باغدیر میشه دیر... باغدیر میشه دیر...

سوگیمین قلبی، صافدیر، سانکی شیشه دیر... سانکی شیشه دیر...

اوندان آیری یاشاماخ، چتین پیشه دیر... چتین پیشه دیر...

میز اوسته ناردی... درمدیم قالدی... اونا دیمرم... او یادیگاردی...

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... سن گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

***

متن اصلاح شده و رایج 

" جیران بالالار "

اوجا داغلار باشیندا، جیران بالالار... جیران بالالار...

جیرانین بالاسینی، اوخ چو یارالار... اوخ چو یارالار...

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... یار گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

اوریه توخوما سن، اوبیر شوشه دیر... او بیر شوشه دیر...

یاردان آیری یاشاماخ، چتین پیشه دیر... چتین پیشه دیر...

آغاج اولایدیم... یولدا دورایدیم... یار گلن یولا... کولگه سالایدیم...

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا... 

یری یری... یری یری... منده گلیم دالینجا... دستمال ایله آپار منی یانینجا...

قاراگیله(قره‌گیله) از معروف‌ترین ترانه‌های معاصری می‌باشد که وارد موسیقی فولکلور آذربایجان شده ، اکثر آذربایجانی‌ها حداقل چند بند از این ترانه را حفظ بوده و همواره آنرا زمزمه می کنند. از خوانندگان معروفی که این ترانه را اولین بار اجرا کرده می توان به خانم "ربابه مراداوا" اشاره کرد که با اجرایی فوق العاده لقب "قارا گیله" را از آن خود کرد.

در سال 1968 آهنگساز نابغه آذربایجان "مایسترو نیازی" موسیقی قاراگیله را برای سمفونی ساخت و این آهنگ را جاودانه نمود. نیازی دوران کودکی خود را در تبریز گذرانده بود و بعد‌ها هم چندین بار به تبریز سفر کرد. نیازی خوب می‌دانست که قارا گیله از جاودانه های موسیقی آذربایجان‌ جنوبی است. قارا گیله به خاطر اینکه از احساسات عاشقانه  بی‌پرده سخن می گفت در محیط های عمومی به ندرت اجرا می شد. بعد از سقوط حکومت ملی آذربایجان و ممنوعیت اجرای آهنگ‌های آذربایجانی ، قاراگیله همراه مهاجرینی که به آذربایجان شمالی رفته بودند در آن سوی آراز طنین انداز شد و با اجرای "شوکت علی اکبراوا" در رادیو باکو توسط امواج دوباره به سرزمین مادری بازگشت. البته امروزه نیز در ایران از پخش چنین ترانه‌هایی در رادیو و تلوزیون جلوگیری بعمل میاید، با اینکه موطن اصلی این آهنگ آذربایجان ایران و تبریز است در هر حال این جلوگیری هرگز باعث فراموشی قاراگیله نشد بطوری هنوز هم این ترانه در عروسی‌های آذربایجان از محبوب‌ترین‌هاست. قاراگیله را قالیبافان بر سر دار قالی با خود زمزمه کرده و نوای آهنگینش را بر تار و پود قالی می‌بافند.

متن کامل قاراگیله بعد از جنگ‌ جهانی دوم از طرف انتشارات "چمن آرا" ی تبریز و در قالب کتاب "تصنیف‌های آذربایجان" منتشر شد. بعد‌ها پرویز پرویزی در کتاب‌های "تصنیف‌های قفقاز و باکو" و "تصنیف‌های ترکی استانبولی" خود متن کامل این ترانه را به چاپ رساند، ولی هر دو کتاب به علت تیراژ محدود کمیاب بوده و در معدود کتابخانه‌ای پیدا می‌شوند. در سال 2001 ژورنالیست مشهور آذربایجانی "رافائل حسین اف" متن کامل قاراگیله را به نقل از کتاب "پرویز پرویزی" در کتاب "میللتین ذره‌سی" خود انتشار داد.

اگرچه قاراگیله برای عاشقان روایتگر عشق و عاشقی می باشد ولی برای هر مهاجر آذربایجانی درغربت تداعی بخش تبریز و آذربایجان است. مهاجرینی که تبریز را یار و عشق خود می دانند با شعر قارا گیله  از دوری وطن خود گر گرفته و آتش می گیرند. قارا گیله شنونده را هم می خنداند و هم به گریه وا می دارد و بی دلیل نیست که آن را در آذربایجان شمالی غمنامه‌ی مهاجرین می نامند.

قاراگیله مجازی از "جانم" ، "عشقم" ، "قلبم" است که متن کامل آن دارای 19 بند بوده و هر بند دارای دو قسمت مجزاست. قسمت اول هر بند دارای صداهای کشیده و قسمت دوم غالباً همراه با صداهای کوتاه می باشد.

قره یا قارا به معنی سیاه و گیله به معنی عدسی چشم و معنی اصلی عدسی سیاه (دارای مردمک سیاه) می‌باشد، عدسی مرکز عضو زیبای چشم می‌باشد و به همین دلیل در ترکی عمق زیبایی و عزیزی را نشان می‌دهد، اما از آنجایی که لغت مردمک سیاه در فارسی کمی غریب است از لغت چشمون سیاه به جای آن در ترجمه استفاده می‌شود.
در بعضی نقل‌ها در متن اختلافات جزئی وجود دارد و به جای قاراگیله، قاراگیله‌م (سیاه چشمونم یا سیاه چشمونِ من) استفاده میگردد.