قره داغین وبلاقی

سلام دوسلار خوش گلیب سیز

با سراینده ی نخستین نظیره بر حیدربابایه سلام آشنا شویم


 پس از خلق« حیدربابایه سلام » توسط استاد شهریار و انتشار آن در سال 1329 و به روایتی 1330موجی از نظیره سرایی بر این اثر بزرگ راه افتاد. اولین نظیره بر « حیدربابایه سلام » توسط یک شاعر اهری به نام « سیف اله دلخون » در سال 1331 سروده شد. استاد بارز دومین نظیره را با نام « ائل دایاقئنا سلام » در سال 1333 سرود. در ادامه شعرای بسیاری در منطقه قره داغ نظیره هایی بر حیدربابایه سلام سرودند. مانند علی منفردی که « شیورداغئنا سلام » را سرود یا محمد سبحانی عربشاهی که « هشتره سلام » را خلق کرد. اثر زیبای « پیرسقا نغمه لری» در همین سبک توسط هادی سلطان محمدی متخلص به سلطانی منتشر شد. قره داغ گوزگوسی اثر میرحسین فخرائی اقدام متخلص به حامد، کئچی قئرانا سلام  اثرحسن فروتن اقدام ، اوچ قارداش لارا سلام اثر غیب اله نریمانی و... از این دست آثار هستند.

اما « قیزیل قیه یه سلام » به عنوان نخستین نظیره بر « حیدربابایه سلام » 56 سال پس از خلق آن توسط سیف ا... دلخون، با تدوین حسین دوستی پاییز سال 1388 از سوی « مهدآزادی » منتشر شد.

در همین موضوع مقاله ای به قلم « جعفر خضوعی» با عنوان « همواره سلام بر حیدربابا » و به  بهانه ی انتشار « قیزیل قیه یه سلام » نخستین نظیره بر « حیدربابایه سلام » در روزنامه مهدآزادی به چاپ رسید.

 

سیف اله دلخون به نقل از همین مقاله:

دوستی نقل می کند « آشنایی من با مرحوم دلخون به دوران نوجوانی ام بر می گردد. در آن روزها به دفعات مرد جوانی را می دیدم که با لباسی شیک، در حالی که سینه را جلو داده و ژست گرفته  و پاکتی از میوه در بغل دارد،‌به سوی بالای کوچه گام بر می دارد. کوبه ی دری را به صدا در می آورد و از پشت دری نیم باز، دختر همسایه ی ما بعد از چند لحظه صحبت، پاکت میوه را گرفته و در را می بندد. این صحنه اکثر روزها تکرار می شد و سرانجام ماجرای عشق‌ آتشین این عاشق صادق و ساده زبانزد همگان شد....» در مقدمه ی کتاب می خوانیم «‌ ... او انسانی حساس،‌ مهربان و رقیق القلب بود. بچه های محله خرگوش یا پرنده ای را که گرفته بودند به او می فروختند و او آن ها را آزاد می کرد.» فقر خانوادگی امکان ادامه تحصیل را از او می گیرد و از پایه ی پنجم دبیرستان فراتر نمی رود. او شاعر بود و زندگی اش سراسر شعر. و شعر برای او همه چیز بود.واقعه ای که خون بر دل « دلخون » می کند و او را آتش می زند و به « درد » می آورد. رویداد خاص او نبود و پیش از او بارها و بارها برای بسیاری رخ داده بود. همان « بلا » که سرِ شهریار و سر ابوالقاسم نباتی آمد،‌ بر « دلخون » نیز وارد آمد. آری، معشوق او « بی وفا » از آب در آمد و با دیگری ازدواج کرد. » این همان « گیزلین درد »ی است که از ناحیه ی عشق بر او وارد آمد و « دلخون » ی ساخت که فصلی گوهرین بر ادب ما افزود. این رویداد در بندی از نظیره ی او نمود دارد:

قیزیل قیه گون اوستوندن کوچولدی

گوزل کهلیک قایالاردان اوچولدی

حق بازاری سئچمه لی لر سئچیلدی

قضا ووردی سئچدیگیمی آلدیلار

اوره گیمی گیزلین درده سالدیدلار

« روزهای اشک و جنون آغاز می شود و شب های حسرت در فراق یار بی وفا،‌ خواب و راحت از وی بر می گیرد. اشعار سوزناکی می سراید و دیوانه و آشفته در کوی یار پرسه می زند. روزها می گذرد و با رفتن دلدار به شهری دور،‌کاخ آمال و آرزوهای شاعر بر سرش آوار می شود.» دلخون اگرچه با پا در میانی برادران و دوستان در سال 1364 با بانویی وجیهه ( اهل مشکین شهر ) ازدواج می کند اما صاحب فرزندی نمی شود و همچنان « دلخون » می ماند. شعری که بر سنگ قبرش نیز حک شده، گویای حال اوست:

اوشاقلیقدا آنا مهرین گورمه دیم

سون گونومده بالا نازین چکمه دیم

بو دنیادا هئچ شاد اولوب گولمه دیم

اوره گیمدن نیسگللری سیلمه دیم

و سرانجام دلخون ( که در سال 1309 به دنیا آمده بود ) نوزده دی ماه 1376 با دلی خون دنیا را وداع گفت.

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : دلخون سیف اله دلخون
بؤلوملر : قره داغ تاریخی ,

اوغوزخان داستانی (اسلامدان قاباقکی دئییم)



گونلرین ایچینده بیر گون آی خانین گؤزو پارلادی، دوغوم سانجیلارینا توتولدو. سانجیلارین سونوندا بیر اوغلو دونیایا گلدی. جوجوغون اوزو گؤی کیمی پارلادی. آغزی آتشین قیزیلیندا، گؤزلری آلا، ساچلاری قارا، قاشلاری قارا ایدی. ان گؤزل پری لردن داها گؤزلدی.

بو جوجوق آناسینین دؤشوندن یالنیز بیر کره سود امدی، بیر داها اممه دی. سونرا دیله گلیب، چیگ ات، آش و ایچکی ایسته دی. تئز قونوشماغا باشلادی. قیرخ گون ایچینده بؤیودو. قیرخ گون سونرا یورویوب اوینار اولدو. آیاقلاری سیغیر آیاغی کیمی گوجلو، کؤکسو آیی کؤکسو کیمی ساغلام، بئلی قورت بئلی کیمی اینجه و اوموزلاری سامور اوموزو کیمی پارلاق و اویناق ایدی. بوتون بوخونو توکلو ایدی. آت سورولری گودردی، آتا مینیب گئییک آوینا چیخاردی.

گونلر گئجه لر کئچدی. بو جوجوق بیر ایگیت اولدو. او چاغدا او یئرده چوخ بؤیوک بیر اورمان وار ایدی. اورماندا سایسیز دره لراولوب، چوخلو ایرماقلار آخیردی. بو اوزدن بورایا سایسیز آو حیوانلاری گلیردی. بورادا اوچان قوشلاردا چوخدور. آنجاق بو اورمان ایچینده قورخونج بیر جاناوار وار ایدی. بو جاناوار آت ایلخیلارینی دا یئیردی. اورداکی انسانلاری دا یئیردی. بؤیوک، یامان، قورخونج بیر جاناوار ایدی. ائل قورخوب، الی بؤگرونده قالمیشدی.

اوغوزخان ایسه یامان بیر ایگیت اولموشدو. جاناواری اؤلدورمک ایسته دی. گونلردن بیر گون قرارینی وئردی، آوا چیخدی؛ قارغیسینی، اوخونو، یایینی، قیلینجینی و قالخانینی یانینا آلدی. بیر گئییک یاخالادی؛ گئییگی، اسنک بیر سؤگود چوبوغویلا آغاجا باغلادی، چکیلیب گئتدی.

ائرته کی گون، دان یئری آغاریرکن گلدی. باخدی کی جاناور گئییگی اولدوغو کیمی اودموش. بو سفر بیر آیی یاخالادی؛ اونو دا آلتین قاییش ایله توتوب آغاجا باغلادی. یئنه اورادان ساووشدو.

گون باتدی، گئجه اولدو. دان واختی گلدی چاتدی. دان آغاردیغیندا اوغوزخان اورمانا دؤندو. جاناوارین آیینی دا یئییب اوددوغونو گؤردو. بونون اوزرینه آغاجین دیبینده اؤزو دوروب جاناواری گؤزله مگه باشلادی. جاناوار گلدی. باشی ایله اوغوزون قالخانینی ووردو. اوغوزخانی سارساممادی. اؤفکه لندی. اوغوزخان دا اؤفکه لندی. قارغیسینی ووروب جاناواری اؤلدوردو، قیلینجی ایله جاناوارین باشین کسدی. سوروکله ییب گؤتوردو، اورمانین ائشیگینه بوراخدی.

گئری دؤندوگونده بیر آلادوغانین جاناوارین باغیرساقلارینی یئمکده اولدوغونو گؤردو. اوخون یایینی گریب آتدی دوغانی دا اؤلدوردو. اونون دا باشینی کسدی. بونون اوزرینه دوروب دوشوندو، اؤزو اؤزونه دئدی:

«جاناوار هم گئییگی هم ده آیینی یئدی. جاناوار گئییکدن ده آییدان دا گوجلو ایدی. آنجاق قارغیم جاناواری اؤلدوردو نییه کی قارغیم دمیردندی. آلادوغان ایسه جاناواری یئدی. یاییملا اوخوملا دا آلادوغانی اؤلدوردوم. یاییملا اوخوم باقیر اولدوغوندان آلادوغانی اؤلدوردو» دئدی.

بوراخیب گئتدی.

یئنه آیلار، گونلر کئچدی. گونلرین ایچینده بیر گون اوغوز خان بیر کره داها اورمانا گئتدی؛ اورادا تانرییا یالوارماغا باشلادی. دئیرکن بیردن بیر قارانلیق باسدی. گؤیدن بیر ماوی ایشیق ائندی. گونشدن ده آیدان دا پارلاقدی. اوغوز خان قالیب یورودو؛ ماوی ایشیغین اورتاسیندا بیر گنج قیزین اولدوغونو گؤردو.

قیز ماوی ایشیغین اورتا یئرینده تک باشینا اوتوروردو. چوخ گؤزلدی. باشیندا چوبان اولدوزو کیمی پاریل پاریل پارلایان بیر اولدوز واردی. قیز ائله گؤزل ائله گؤگچک دیر کی، گولدوگو زامان ماوی گؤی ده گولوردو. آغلادیغی زامان گؤی اوزو ده آغلاییردی.

اوغوز خان قیزی گؤرجک اوسو باشیندان گئتدی، قیزی سئودی آلدی، اونونلا ائولندی.

گونلردن، گئجه لردن سونرا بیر چوخ گؤزل قیزین گؤزلری پاریل پاریل یاندی. اوچ ائرکک اوشاق دوغوردو. بیرینه گون آدینی وئردیلر، ایکینجیسینین آدینا آی دئدیلر، اوچونجوسونو اولدوز دئیه چاغیردیلار.

بو ایشلر اولوب بیتدیکدن چوخ زامان سونرا اوغوز خان بؤیوک بیر توی وئردی. چاغیریلان چاغیریلمایان بیر بیرینه دانیشیب گلدیلر. تورلو آشلار، تپه له مه اتلر، ایرماق کیمی قیمیزلار یئییلیب ایچیلدی. چوخ گؤزل اگلنجه، یئمه ایچمه اولدو.

تویدان سونرا اوغوز خان بیگلره، قوناقلارا یارلیق وئردی، اونلارا دئدی کی:

«من سیزلره اولدوم خان

آلارام یای ایله قالخان

طالع اولسون بیزه نشان

بیز، بوز قورد کیمی هایقیران!

 

دمیر قارغیلاریمیز اورمان اولسون

آو یئرینده یابان ائششکلری یوروسون

داها دنیز داها ایرماق

چون باشیمیزدا توغ، گؤی چادیر اولسون.»

 

اوغوز خان، بئله قونوشدوقدان سونرا دؤرد بیر یانا بویرولتولار یوللادی، بیلدیریلرگؤندردی. ائلچیلرینی یولا چیخاردی. ائلچیلرین گؤتوردوگو بویرولتو و بیلدیریلرده دئییردی کی:

«من اویغورلارین خانییام. هم ده یئرین دؤرد بیر یانینین خانی ساییلیرام. سیزلردن ده منه باش اگمه نیزی ایسته ییرم. کیم منیم بویروغومو دینلر ایسه اونون ساوقالارینی آلارام، اؤنو اؤزومه یولداش بیله رم. کیم منیم بویروغومو دینله مز، باش اگمزایسه اؤفکه له نه رم، اونو دوشمان بلله رم. چئریلریمی اوستونه یوللارام. باسقین یاپار، توتوب اونلاری آسدیرارام. یوخ ائله رم.»

او چاغلاردا، اوغوزا یاخین ساغ یاندان، آلتون خان دئییلن بیر خان وار ایدی. آلتون خان اوغوزخانا ائلچیلری ایله بیرلیکده سایسیز آلتون، گوموش دارتیب، دگری اؤلچولمه یه جک قدر یاقوت داشلاری و باها بیچیلمز داش قاشلار گؤندردی. سایقیلارینی سوندو. اوغوزخانین بویروغونو دینله دی. گؤندردیگی وئرگیلرله اوغوزون دوستلوغونو قازاندی.

یئنه او چاغدا اوغوزا یاخین سول یاندا اوروم دئییلن بیر خان واردی. اوروم خانین ساییسی بیلینمز چئریسی و چوخ زنگین شهرلری واردی. بونجا زنگینلیگینه و اونجا گوجونه خان اوغوز خانین بویروغونو دینله مه دی. اونون دوستلاری آراسینا گیرمه دی. «اوغوزون سؤزلرینی توتمام!» دئیه رک بویرولتونو ییرتدی آتدی.

بونو دویان اوغوزخان گوجندی. چوخ قیزدی، اوروم خانین اوستونه قوشون چکدی. چئری ایله آتلانیب توغلارینی آچیب یورودو.

قیرخ گون گئتدیکدن سونرا موز داغی (بوز داغی) دئییلن بیر داغ واردی، اونون اتگینه گلدی. بورادا چادرینی قوردوردو، یاتیب دینجلدی، اویدو. سسسیزلیک اولدو.

ائرته سی گون، داها هله گون دوغارکن اوغوزخانین چادیرینا گونشدن پارلاق بیر ایشیق گیردی. بو ایشیقدان گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی قوجامان بیر ائرکک قورد جانلاندی. قورد دیله گلدی، اوغوزخانا سؤز سؤیله دی. دئدی کی:

- «اوغوز اوغوز ای اوغوز! سن اوروم اوستونه یورومک ایسترسن، ای اوغوز من ده سنین یولوندا یورومک ایسته ییرم».

اوغوز قالخیب باخدی. بیر شئی گؤره ممه دی. چادیری توپلاتدی. گئتدی. گؤردو کی چئرینین ان اؤنونده گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی، قوجامان بیر ائرکک قورد یورومکده دیر. او قوردون آردی سیرادا بوتون اوردو یورومکده دیر.

بئله جه گئتدیر.

بیر نئچه گونلردن سونرا گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی قورد دوردو. اوغوز دا دوردو. بورادا بیر دنیز واردی آدینا ایتیل مورن دئییلیردی. ایتیل مورنین یانی بیر قارا داغ ایدی. ائله بو قارا داغین اتگینده ساواشلار اولدو. اوخلا، جیدا ایله، قیلینجلا ووروشوب ساوشادیلار. ائله کی:

«چئریلرین آرالاریندا

لاپ چوخ ووروشما اولدو.

میللتین کؤنلونده

لاپ چوخ قایغیلار اولدو».

ساواشلار و ووروشمالار ائله بیر قیزیشدی کی سونوندا ایتیل مورنین سویو قیپ قیرمیزی زنجفیل کیمی آخدی. اوغوز خان یئندی، اوروم خان ایسه قاچدی قورتولدو.

اوغوز خان بوندان سونرا اوروم خانین خانلیغینی الیندن آلدی، ائلینی الیندن آلدی. چوخ لاپ چوخ اولجالار قازاندی، بیر زنگینلیکدیر هر یانا دولدو.

اوروم خانین بیرده قارداشی واردی آدینا اوروز بیگ دئیردیلر. یوکسک داغ باشیندا ایکی یانی درین ایرماق اویوموندا چوخ ساغلام دوزلمیش هم ده چوخ ساغلام قورونور بیر شهر واردی. اوروز بیگ اؤز اوغلونو اورایا یوللادی. یوللارکن ده «شهری یاخشی قوروماق گرکدیر. یاخشی قورویوب بیزی ساخلاماق گره کیر. ائله ائدرسن، ووروشمالاردان سونرا گلرسن» دئیه اویاردی.

اوغوز خان بو شهرین اوستونه ده یورودو. اوروزبگین اوغلو بونو گؤرونجه، اوغوز خان چوخلو قیزیل ، گوموش یوللادی. اوغوز خانا باش اگدی، دئدی:

«سن منیم خانیمسان؛ آتام منه بو شهری وئیب دئدی: شهری قورو، ووروشمالاردان سونرا منه گل. آتامین سنه باش قالدیرماسی منیم سوچوم دور؟ من سنین بویروغونو یئرینه یئتیرمگه سؤز وئریرم. بیزیم موتلولوغوموز سنین موتلولوغوندور. سویوموز سنین آغاجینین میوه سیندندیر. تانری سنه گوج وئریب، بویورموشدور. من ده سنه باشیمی وئریرم. سنه وئرگی وئریب، دوستلوقدان آیریلمارام.»

اوغوز خان، ایگیدین سؤزلرین بگندی، سئویندی، گولدو دئدی کی:

«من چوخ آلتین یوللادین

شهرینی ساخلامیش اولدون...»

بئله دئدیگی اوچون ده ایگیده ساخلاب آدینی قویدو و اونا دوستلوق گؤستردی.

اوندان سونرا قوشونو آلیب یئنه یورودو. ایتیل دئییلن ایرماغا گلدی. ایتیل ایرماغی بؤیوک بیر ایرماقدیر. اوغوز خان ایرماغی گؤرونجه «ایتیل سویونو نئجه کئچک؟» دئیه سوروشدو.

قوشون ایچینده بیر بیگ واردی کی آدینا اولوغ اوردو بیگ دئیردیلر. اوسلو بیر ار ایدی. اولوغ بیگ، ایرماغین ایرماغین یانیندا چوخ سیخ آغاجلار اولدوغونو گؤرونجه، آغاجلاری کسدی، آغاجین بیرینه یاتدی، قارشییا کئچدی. اوغوز خان چوخ سئویندی، گولدو، دئدی کی:

«ای ار سن بوردا بیگ اول

قیپچاق دئییلن بیگ اول.»

اورادا قالمادیلار، یورودولر، گئتدیلر.

اوندان سونرا اوغوزخان یئنه ده گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی قوجامان ائرکک قوردو گؤردو. گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی ائرکک قورد اوغوز خانا: «اوغوز ایندی سن قوشونلا بورادان آتلانیب یورو؛ آتلانیب چریلرینی، بیگلرینی آل گؤتور. من سنین اؤنونده گئده جگم، سنه یول گؤستره جگم.» دئدی.

دان آغاردیغیندا اوغوز خان گؤردو قورد قوشونون آرنونده گئدیر. سئویندی، اؤنه کئچیب ایلری گئتدی.

اوغوز خان آتلارینین ایچینده ان چوخ آلاجا آیقیری سئوردی، یالنیز بو آیقیرا مینردی. یئنه آلاجا آیقیرا مینمیشدی. یولدا دینجه لینجه، اوغوز خانین آیقیری گؤزدن ایتیب، قاچدی گئتدی. اورادا بیر اولو داغ وار ایدی. تپه لریندن قار بوز اسکیک اولمازدی. دوروغو قارین بوزون سویوغوندا آپ آغدی. اونون اوچون آدینا بوز داغی دئیردیلر.

اوغوز خانین آیقیری بوز داغینین بیلینمز کئچیتلرینه قاچیب گئتمیشدی. اوغوز خان بوندان چوخ آجی چکدی. اوغوزخانین اوردوسوندا بیر بیگ وار ایدی. ایگیت، قاهرامان بیر ار ایدی. هئچ بیر ندن قورخمازدی. یوروشه ده سویوغا دا دایانیقلی ایدی. بوز داغینا ووردو گئتدی. داغدا چوخ سویوق اولدوغوندان، قارلارا بولانمیشدی. آپ آغ ایدی.

اوغوز خان سئوینجیندن گولدو «سن بو چئوره ده کی بیگلره باش اول، سنین آدین اولوق گونه دک قارلوق اولسون.» اونا آغیجلاری باغیشلادی، یورویوب گئتدی.

 یولونون اوستونده بیر بؤیوک ائو گؤروندو. اوغوز خان ائوه یاخلاشدی. ایگیجی باخدی. ائوین هؤرکلری آلتوندان، آتیشقالاری گوموشدن ایدی. چاتیلاری دمیردن ایدی. قاپیسی قاپالی ایدی. آچیلمادی.

قوشوندا بئجریکلی، الیندن هر ایش گلن بیر ار وار ایدی. آدینا تؤمورلو قاغول دئیردیلر. اوغوز خان اونا بویوردو: «سن بورادا قال آچ. قاپینی آچدیقدان سونرا گل اوردویا قاتیل!.». بو اوزدن تؤمورلو قاغولا اوندان سونرا «قالاچ» دئییلدی. اوردو یولونا سوردو.

بیر گون گؤگ توکلو، گؤگ یئله لی قوجامان ائرکک قورد دوردو، یورومه دی. اوغوز خان دا دوردو، یورومه دی. اولدوغو یئره چادیرینی قوردوردو.

بوراسی اوتسوز چوراق بیر یئر ایدی. «چورجوت» دئیردیلر. بؤیوک بیر یورتدور. بؤیوک بیر ائلدیر. آتلاری، اؤکوزلری چوخ، بیزوولاری چوخ، آلتینلاری، داش قاشلاری، گوموشلری چوخدور.

چورجوت خانلا اونون ائلی، اوغوز خانا قارشی اولدولار. اوغوز خان اوستون گلدی، یئندی. چورجوت خانی باسدی، اؤلدوردو. باشینی کسدی. چورجوت ائلینی بویروغو آلتینا آلدی.

بو ساواشدان سونرا اوغوز خانین چئریلرینه ائله بیر دولو ساواش سویقاسی قالدی کی ساییسی بللی سیز ایدی. یوکله ییب گؤتورمگه نه آت نه قاتیر نه ده اؤکوزلر یئتدی. اوغوز خانین اوردوسوندا یئنه بیر ار وار ایدی. هم اوسلو هم بئجریکلی ایدی. اونون آدینا بارماقلیق چوسون بیلیک دئیردیلر. بئجریکلی اوستا اولان بو بارماقلیق چوسون بیلیک بیر قاقنی دوزتدی. اوستونه سویقالاری قویدو، دولدوردو. قاقنینین اؤنونده ده جانلی ماللاری، آتلاری، قاتیرلاری، اؤکوزلری هر نه تاپدیسا اله کئچنی قوشدوردو. او جانلی ماللار بو جانسیز سویقالاری چکیب آپاردیلار. گؤرنلرین هامیسی چاشیب قالدیلار. هرکیم داها چوخ قاقنی دوزتدی. گؤرنلر قاقنیلار گئتمکده ایکن «قانقا، قانقاریال قانقالیق» دئییب سسله نیردیلر. بونون اوچون بارماقلیق چوسون بیلیکین آدی دوزلتدیگی نسنه سینین، قاقنی اولوب قالدی.   

اوغوز خان، قاقنیلاری گؤرونجه، قاتیلا قاتیلا گولدو، دئدی کی: «قانقا قانقا ایله جانسیزی جانلی یوروتدو، قانقالیق دا سنه آد اولدو. بو آدی قاقنی بئله بلیرتسین.» اورادا دا دورمادی، یورویوب گئتدی.

داها سونرا گؤگ توکلو گؤگ یئله لی قوجامان ائرکک قورد ایله بیرلیکده سند، تانقوت، شام طرفلرینه آت سوروب واردی. بیر چوخ ساواشلاردان سونرا اورالاری دا آلیب، اؤلکه سینه قاتدی. اورالاردا دا بویروغونو یئریتدی. اورالاری دا اؤز یوردو آراسیندا سوخدو، یئندی، باسدی.

سؤیلنمه دن قالماسی یئری یوردو بللی اولسون، آشاغیلاردا بارقان دئییلن بیر اؤلکه واردی. بؤیوک، وارلیقلی بیر یورتدور. هاواسی چوخ سیجاقدیر. آولاری، قوشلاری چوخ بولدور. آلتونو دا چوخدور گوموشو ده، قاش داشی دا. آنجاق آداملارینین اوزو قاپ قارا ایدی.

  بارقان آدلی بو آرلکه نین خانینین آدی ایسه ماسار ایدی. اوغوز خان اونون اوستونه ده یورودو. چوخ یامان بیر ساواش اولدو. اوغوز خان یئنه اوستون گلدی. ماسار خان ایسه قاچدی، قورتولدو. اوغوز اونو دا باسدی، یوردونو آلدی گئتدی. اوغوز خانین یولداشلاری سئویندی، دوشمانلاری ایسه قایغیلاندیلار.

اوغوز خان ماسار خانی دا یئنینجه، ساییلمایاجاق سویقالارلا آت سورولری آلاراق یوردونا دؤندو.

آدینی آنمادان اولماز، بیلینسین کی اوغوزخانین یانیندا آغ ساققالی، آغ ساچلی، چوخ اوسلو بیر یاشلی کیشی وار ایدی. آنلاییشلی ایدی. دوغرو دوشونوب، دوغرو قونوشوردو. اوغوز خانین دانیشمانی ایدی، آدی اولوق توروک ایدی.

اولوق توروک گونلردن بیرگون، بیر دوش گؤردو. دوشونده بیر آلتون یای ایله اوچ گوموش اوخ گؤردو. بیر آلتون یای، گون دوغوشوندان، گون باتیسینا کیمی گریلمیشدی. اوچ گوموش اوخ ایسه قوزئیه دوغرو اوچوردو.

یوخودان اویانینجا اولوق توروک، دوشونده گؤدوگونو اوغوز خانا آنلاتدی:«اوغوز خانیم، سنه یاشام بونجا اولسون! سنه دیرلیک آبین اولسون! گؤی تانری دوشومده نه وئردیسه گرچک اولسون! تانریم بوتون یئر اوزونو سنین تؤره مه نه باغیشلاسین!.» دئدی.

اوغوز خان اولوق توروکون سؤزلرینی بگندی، اؤگوتلرینی دینله دی. یئرینه گتیردی. ائرته سی گون، کیچیک بؤیوک، بوتون اوغوللارینا بویروق سالیب، یانینا گتیرتدی. اونلارا دئدی کی: «منیم کؤنلو آو دیله ییر. قوجالدیغیم اوچون واریب گئده بیلمیرم.» ایندی سیز:

«گون، آی، اولدوز! گون دوغوسونا دوغرو واریب گئدین. گؤی، داغ، دنیز! سیز ده گون باتیسینا دوغرو گئدین!» دئدی. 

بو بویروق اوزرینه اوغوللاریندان اوچو گون دوغوسونا دوغرو آت سوردولر، اؤته کی اوچو ده گون باتیسینا دوغرو.

گون، آی، اولدوز، بول آولار آولادی، چوخ قوشلار ووردو. سونوندا یولدا بیر آلتون یای تاپدیلار. آلدیلار، گتیریب اوغوز خانا وئردیلر. اوغوز خان چوخ سئویندی. گولدو. یایی اوچه بؤلدو.

«ای بؤیوک اوغوللاریم! یای سیزلرین اولسون! یای کیمی اوخلاری گؤیه کیمی آتین!» دئیه قونوشدو.

گؤی، داغ و دنیز ایسه گون باتیسینا دوغرو چوخ اولار تاپیب، چوخ قوشلار آولادیقدان سونرا، دؤنرکن یولدا اوچ گوموش اوخ تاپدیلار. آلدیلار، گتیریب اوغوز خانا وئردیلر. اوغوز خان یئنه سئویندی، یئنه گولدو. اوخلاری اوچه بؤلوب، کیچیک اوغوللارینا وئررکن:

«ای کیچیک اوغوللاریم! اوخلاری سیزه وئردیم. یای اوخو آتار. سیزلر اوخلار کیمی اولون.!..» دئدی.

بونلاردان سونرا اوغوز خان بؤیوک قورولتای قوردو. هامینی چاغیردی. چاغیریلانلار گلیب سؤیلشدیلر، اوتوروب بکلشدیلر.

اوغوزخان بؤیوک اوتاغینین ساغ یانینا قیرخ قولاج اوزونلوغوندا بیر آغاج دیرک تیکدیردی. تپه سینه بیر آلتون تویوق قویدوردو. دیبینه بیر آغ قویون باغلادی.

یئنه اوغوز خان بؤیوک اوتاغینین سول یانینا قیرخ قولاج اوزونلوغوندا بیر آغاج دیرک تیکدیردی. اونون تپه سینه ده بیر گوموش تویوق قویدوردو. دیبینه بیر قارا قویون باغلادی.

ساغ یاندا بوز اوخلار اوتوردولار. سول یاندا اوچ اوخلار یئرلرینی آلدیلار. قیرخ گون قیرخ گئجه یئییلدی، ایچیلدی، اگله نیلدی، گولوندو. قیرخ گون قیرخ گئجه کئچدیمدن سونرا اوغوز خان اوغوللاری آراسیندا یوردونو پایلاشدیردی، دئدی کی:

«ای اوغوللاریم! من چوخ یاشلاندیم

چوخ ساواشلار گؤردوم

جیدا ایله چوخ اوخ آتدیم

آیقیر ایله چوخ یوللار آشدیم

دوشمانلاری آغلاتدیم

یولداشلاریمی گولدوردوم

گؤی تانریا اولان بورجومو اؤده دیم

سیزه ده یوردومو وئردیم...».



پرویز شاهمرسی

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : اوغوزخان داستانی
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

آنا دیلیم اؤلن دئییل باشقا دیله دونن دئییل




دوغو Doğu : شرق  /  باتی Batı : غرب

قوزئی Quzey: شمال   /  گونئی Güney : جنوب


در زبان فارسی کلماتی که بتوان با آن کلمات جهت های جغرافیایی را مشخص کرد، وجود ندارد و از کلمات عربی " شرق، غرب، شمال و جنوب " استفاده می شود.

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : سوزلوک
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

دوغما دیلیمیز





بیز واریق , وارسا وطن , وارایسه دوغما دیلیمیز
 اؤیره نیب بیلمه لیدیر اؤز دیلینی ائللریمیز
 آنا تک جاندان عزیزدیر آنا تورپاق آنا دیل
 حورمتین ساخلا یاشارکن آنالار قدرینی بیل

 وطنین کیملیگیدیر وارلیغینین داش تملی
 کیملیگین بایراغیدیر هر بالانین دوغما دیلی
 آنا دیلدیر بزه ین دویغولارین اویلاغینی
 سوسله ین آرزیلاری سئوگی سئوینجین باغینی

 بولبول اؤز دوغما دیلیله گوله سویلر سؤزونو
 هر گول اؤز رایحه سیله تانیدار اؤز اؤزونو
 آنا دیلدیر داشییان لایلالارین جان دادینی
 آنا دیلدیر یاشادان ائولادینین اؤز آدینی

 آنا دیلدیر ائلینین تاریخی آیدین تانیغی
 یوردونون اؤلکه سینین آیناسی سؤنمز چراغی
 آنا دیلده آنانین سئوگیسی عطری دادی وار
 آنا دیلده وطنین شانلی شرفلی آدی وار

 شعر : بختیار وهاب زاده

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

سوزلوک (یئمک و پیشرمک سوزلوک لری)

قایغاناق =تخم مرغ نیمرو

یخنی = آبگوشت

بوز باش = نوعی آبگوشت

بیبر = فلفل

ایستی اوت =فلفل سیاه

قاباق = کدو

سوزگج = صافی

چرک = آبکش

توتقال = دستگیره

توتقاج = دستگیره پارچه ای

قولوپ = دستگیره ظروف آشپزخانه

قاشیق = ؟

قابلاما = ؟

قازان = دیگ

قازماق = ته دیگ

بوشقاب = ؟

منده = سفره / دستمال

بال = عسل

دیشلمه = قند پهلو

دیشلمه چای = جای قند پهلو

دامازدیق = مایه / ذخیره برای تکثیر

بوغازجیل = پرخور

یئییمجیل = پرخور

قایماق = سر شیر

آیران / ائیران = دوغ

ساریمساق = سیر

مرجی = عدسی

مرجیمک = ماش

قوروت = کشک

قارا قوروت = قره قوروت

یوقورت =ماست

قاتیق = ماست

سوت = شیر

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : سوزلوک
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

سوزلوک

آج = گرسنه

آغاج = درخت

آرا = فاصله / وسط

آزغین = گمراه / گم شده

آلیشماق = عادت کردن / انس گرفتن

آیلیق = ماهانه

آتالیق = ناپدری / پدری / حق پدری

آرتیق = اضافه / باقیمانده

آتیجی = تیرانداز / هدف گیر / حلاج

آلیجی = خریدار

آخار = جاری / روان

آبارتماق = بزرگ کردن

آپارماق = بردن / کشیدن

آییق = بیدار / هوشیار

آرد جیل = مرتب / بی وقفه


باجی = خواهر

بوش = خالی

باشاری = لیاقت / موفقیت / هنر

بوز = یخ / سرد

بوغدا = گندم

بیراخماق = رها کردن / انداختن

بیلگی = معلومات

بارداق = لیوان / استکان بزرگ

باییلماق = غش کردن / بیهوش شدن

بوروشوق = مرکب /پیچیده / مشکل

بیلگین = دانشمند / دانا /آگاه

بویورماق = دستور دادن / امر کردن

بینؤره = بنیان / اساس

باشجی = رهبر / فرمانده

بیرلشیم = ترکیب / اتحاد

بیز = تیز / تند

بؤیوک = بزرگ / والا

بیردن = ناگهان

بودره مک = لیز خوردن / افتادن

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : سوزلوک
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

اولچولر-OlÇülər


اوزونلوق / بوی {uzunluq-boy} طول -دراز

ائن/En = عرض

حوندورلوک / hündürlük = ارتفاع

آرا /Ara = مسافت / فاصله

یاریم باتمان / Yarim batman = نیم من

بئش آغاج / beş ağac = پنج کیلومتر

بیر گیروانکا /Bir girvanka =یک لیتر

کسیر /Kəsir = کسر

بیر چرک / Bir çərək = یک چهارم

اون آردیم /On ardim = ده قدم

بیر قاریش /  Bir qariş = یک وجب

بیر چووال /  Bir çuval =  یک گونی

ایکی تلیس /  İki təlis = دو گونی

بیر آووجئ / Bir avuc = یک مشت

بیر اتک / Bir ətək = یک دامن

دونیالارجا /  Dünyalarca = به اندازه دنیا

یئترینجه /  Yetərincə = به اندازه کافی

یوزلرجه / Yüzlərcə = صدها

سایسیز / Saysiz = بی شمار

قالیق / Qaliq = باقیمانده

بیر-بیر/Bir-bir =یکی یکی

ساحه / Sahə=مساحت

قیرام / Qiram=گرم

آغاج / Ağac = کیلومتر

قاریش / Qariş = وجب

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : اولچولر OlÇülər
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

«« سؤزلوک »»

چئشدک : صبحانه .

قیلیش قاناد : ابابیل .

قارانقوش : چلچله .

گولابتین : بیر نوع تزئینی پارچا .

آغی : کوون کیمی بیر اوت دور . کهلیک اوتو کیمی . نارین گوللری اولار . آنجاق سمی دیر .

اووچو پیریم : اوولاری حفظ ائیله ین .

خیل : دوغوزون آلت انگینده اولان بیر سوموک کی عاج سایاق اولار .

ککیره : بیر نووع آلاغ کی داوارلار اونو چوخ سئورلر . طامی آنجاق آجی اولار.

سلم : او آدام لارکی اللرینین دسترنج لرین یئییرلر .

خوگان : بیر شهر آدی دیر کی خمینی شهرین یاخین لیغیندا اولار . بو شهرین هامیسی تورک دیرلر .

زاغلی : گوی یا تقریبا بنفشه رنگینه اوخشار . اسلحه یا بو سایاق شئی لرده بو رنگی داها آرتیق گورمک  اولا بیلر .

تئر : خورجونون بویوکو . معمولا اونا سودولدوروب ؛ باشینا دا بیر تپه جک قویاردی لار .

چور : اوجا بویلو گول چولو دور کی بنفش رنگلی اولار .

سئلینتی : سئل دن سونرا گلن  .

گوزر : بوغدا – آرپاکی دویرلر خرمن ده . آنجاق هله آیریلمامیش سونرا سونبولدن . بیر آتا سوزونده بو لوغت بئله ایشله نمیشدیر : ... ت ایستر گوزر دویه / اونودا گوزل دویه

تاققیر : محکم

دویوش : ال آغاجی کی پالتاریوماقدا اوندان فایدالاناردی لار .

هامپا : او یئرکی ارباب اکینچی یه وئریب. بو هامپالیق ائدیر . اوزو اکیب – بیچیر . اوندان پول گوتورور .

ایت باسماق : بیر ایت کی خطری احساس ائدیب های  - کوی سالار  دئییر کی ایت باسیر .

سکمک : کهلیکین یئریشینه دئییرلر .

قاراواش : قولون دیشی سی

توتقال : چسب

ولیم : بیر تهر آغاج . میانا آغاج . تندیرده اوجاقدا یاندیرماق اوچون قویارلار .

حاللالیق : اکینچی لر ؛ کندلی لر بیچین دن سونرا شادیانه ائدنده اونا حاللالیق ائدیریک دئییرلر .

شده ره : لاپ بویوک الک .

سیر سیرا : هاوانین سویوغوندا سویون اوزو نازیک بیر تئل باغلار کی اونا سیر سیرا دئییرلر .

چن : یئردن قالخان بوخارا چن دئییرلر .

یال : داغین سره لرینده لوت یئرلره یال دئییرلر .

یال : بیر تهر یئمک . ایت لرین ده یئمک لرینه یال دئییرلر .

اوروائی : قدیم کولش مئیدانیندا کولشمه دن قاباق اوخونان شعرلره اوروائی دئییردیلر .

یازان : جمشید شیبانی

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : سوزلوک
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

چند کلمه تورکی در باره مراسم ازدواج و عروسی



آداقلی Adaqlı : نامزد شده

آلین یازیسی Alınyazısı : سرنوشت

اؤتوک Ötük : خواهش

اؤتونمک Ötünmək : خواهش کردن

اوخوندو Oxundu : دعوتنامه، کارت دعوت

اؤگ Ög : تصمیم

اؤگله شمک Ögləşmək : تصمیم گرفتن

ایزباسی İzbası : امضا

ایزباسماق İzbasmaq : امضا کردن

 

ایلایگون İlaygün : تاریخ، مورخه

ائلچی Elçi : خواستگار

ائوله نمه تؤره نی Evlənmə törəni : مراسم ازدواج

ائوله نمه Evlənmə : ازدواج

باشلیق Başlıq : شیربها

بایرام Bayram : عید

بویروق Buyruq : امر

تاپاناق Tapanaq : آدرس

تانیق Tanıq : شاهد

تٶره Törə : آئین

تٶره ن Törən : مراسم

توی ائوی Toy evi : تالار عروسی

توی Toy : جشن، ضیافت با غذا، جشن عروسی

چاغریلی Çağrılı : مدعو، دعوت شده

چاغریلیق Çağrılıq : کارت دعوت، دعوتنامه

چولا Çola : ساعت

دورو Dürü : هدیه ای در بخچه و یا بسته که به عروس داده می شود

دونور Dünür : والدین عروس و داماد

دوواق قاپما Duvaq qapma : شعر آشیقی که در پایان عروسی از سوی آشیق خوانده می شود

دوواق Duvaq : سرپوش و یا روبند توری عروس

دویون ائوی Düyün evi : تالار عروسی

دویون تؤره نی Düyün törəni : مراسم عقد

دویون Düyün : جشن عروسی، جشن ختنه سوران (اصلا به معنی عقد، از مصدر دویمکDüymək  به معنی گره زدن، همریشه با دویوم Düyüm ، دویمه ج Düyməc ، دویمه Düyməə ، .....)

ساغدیش Sağdış (ساغدیچ، ساغداچ): یکی از دو نفری که در شب زفاف همراه داماد- در طرف راست او- می روند

سور Sür : کلمه ای ترکی- مغولی به معنی جشن و فستیوال است. این کلمه که به زبان فارسی نیز وارد شده، ربطی به کلمه سور در زبان پهلوی و یا سرخ در زبان فارسی ندارد و با کلمات "سورسات-سویورسات" و "سویورقا-سیورغا" و .... همریشه است. این کلمه در زبان فارسی در ترکیبهای چهارشنبه سوری، سوریه، سورنامه، سور دادن، سور چرانی و ختنه سوران، .... حفظ شده است.

سورچو Sürçü : مهماندار (در دوره آغ قویونلو، قاراقویونلو)

سولدوش Solduş : یکی از دو نفری که در شب زفاف همراه داماد- در طرف چپ او- می روند

سویورگه Süyürgə : جشن، مهمانی، ضیافت

سئوی Sevi : دوست

شنلیک Şənlik : شادمانی، عید، فستیوال

شٶله ن Şölən : مهمانی، ولیمه، ضیافت همراه با غذا، ضیافت دینی

قالین Qalın : جهیزه

قوتلو Qutlu : مسعود، مبارک

قوشانتی Qoşantı : جهیزه

قوناقلیق Qonaqlıq : مهمانی

قیوانج Qıvanc : غرور، افتخار

کبین Kəbin : مهریه

کوره که ن Kürəkən : داماد

گرده ک Gərdək : حجله (همریشه با گره گه Kərəgə -کره گو Kərəgü به معنی نوعی چادر، این کلمه به شکل خرگه وارد زبان فارسی شده است)

گله نه ک Gələnək : رسوم

گلین Gəlin : عروس

گٶره نه ک Görənək : آداب

گؤروم Görüm : نمونه (اؤرنه ک کلمه ای ارمنی است)

گؤزله مک Gözləmək : منتظر شخص معین و چیز مشخصی بودن، چشم براه بودن

هه Hə : بلی، آری

یاشام Yaşam : زندگی

یاشانتی Yaşantı : برهه ای از زندگی، مقطع و دوره ای از حیات

یالقیز Yalqız : تنها

یالنیز Yalnız : صرفا

یئنگه Yengə : راهبر زن در عروسی، زنی که عروس را آرایش کرده، به حجله برده و به داماد می سپارد؛ زن عمو، دائی و یا برادر

زبان و ادبیات ترکان خراسان

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
آچار سؤزلر : عروسلوخ لغت لری
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

تورکی دیلی تک سئوگیلی ایستکلی دیل اولماز


یوخسول= فقیر، نادار  YOXSUL

یوخسول‌لوق= فقر  YOXSULLUQ

وارسیل= غنی، دارا VARSIL

وارسیل‌لیق= غنا، ثروتمند بودن VARSILLIQ

فناوری، تکنولوژی= قوراشدیریم  QURAŞDIRIM

مجبور= ایته‌کلی İTEKLİ

امضا= ایزباسی İZBASI

امضا کردن= ایزباسماق İZBASMAQ

 شارژ= دولوم  DOLUM

شارژ کردن= دولوملاماق DOLUMLAMAQ

شاهد= تانیق TANLQ

آیین= تؤره TÖRE

مراسم= تؤرن TÖREN

رسوم= گله‌نک GELENEK

آداب= گؤره‌نک GÖRENEK

غرور، افتخار= قیوانج QIVANC

تنها= یالقیز  YALQIZ

صرفا= یالنیز YALNIZ

فرم= بیچیم BİÇİM

گؤروت= عکس، فتو GÖRÜT

ایماژ= گؤرونتو GÖRÜNTÜ

ائرته= صبح  ÉRTE

ائرکن= زود ÉRKEN

یازان : سوسن نواده رضی

آرتیغین اوخوماخ
چهارشنبه 29 دی 1395
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

اهری شیرنیسی (شیرینی اهری)

کمتر شهری در ایران وجود دارد که شیرینی و نان مخصوص و به نام خود را داشته باشد. شهر اهر یک نوع شیرینی با نام « اهری» و نوعی نان به نام “نان اهری” (ییتی قات) دارد که جز سوغات این شهرستان محسوب می شود.















یازینین ارتیغندا الیه بیلرسیز اهری شیرنیسینین پیشیرمیین اورگه شه سیز


آرتیغین اوخوماخ
شنبه 25 دی 1395
بؤلوملر : قره داغ - اهر ,

یازی قایدالاری



یازی قایدالاری

الفبا

هر دیلین اویرنمه سینه و دوزگون ایشله دیلمه سینه بیرینجی درس اونون الفباسی دیر. ایندی لیکده آذربایجان دیلینی عرب الفباسی ایله یازیب اوخویوروق بو ایش بیزی بیر پارا نقصانلارا روجاه ائدیر چونکی عرب دیلینین دیلیمیزده اولمایان بیر پارا صامت لری و دیلیمیزین عرب دیلینده اولمایان بیر پارا مصوت لری واردیر مثلا عرب دیلینین ( ز_ض_ظ_ذ) یئرینه تورک دیلینده آنجاق بیر (ز) واردیر تورک دیلینین(Ü ; Ö U ; O ;) یئرینه عرب دیلینده آنجاق (او) گورسنیر بو اختلافلاا باخاراق عرب الفباسینین تورک دیلینی داشیماقدا چاتیشمازلیقلاری آیدین اولور ائله بونا گوره ده بیر چوخ تورک دیلی خالق لر اوز الفبالارین دگیشیبلر.

بوتون بونلارلا بئله بیزیم مین ایل لیک یازیلاریمیز عرب الفباسیندا اولوبو بیزیم اوندان آیریلماغیمیز بیزی مین ایل لیک ادبیاتیمیزدان آییراجاق دی. ایرانین اسلامی انقلابیندان دگرلی وارلیق نشریاتی طرفیندن دیلیمیزین سسلی حرفلرین گوسترمگه عرب الفباسیندا بیر پارا اصلاحات آپاریلدی و آذربایجان یازیچی لاری عمومیتده بو اصلاحاتی قبول ائدیب ایشلتدیلر. بیز ایسه همین اصلاحاتی نقل ائدرک یازیچی لاریمیزدان اونلارین ایشله دیلمه سین ایسته ییریک..

سسلی حرف لر

آذربایجان دیلینین 9 سسلی حرفی واردیر بو دوققوز حرفین دوردو اینجه، بئشی قالین دیر. سسلی حرفلره مصوت ده دئییلیر( مصوت=صائت)

اینجه حرف لر

İ ; Ü ; Ö ; Ə ; E

قالین حرف لر

I ; U ; O ; A

آذربایجان دیلینه مخصوص اولان قایدالاردان بیری بودور کی قالین مصوت ایله باشلانان کلمه نین سونکو مصوت لرینین هامیسی قالین و اینجه مصوت ایله باشلانانینکی لار اینجه اولمالی دیر. مثال اوچون (  آت) و (ات) ی نظرده آلساق (آت) بیر قالین مصوتی و (ات) ین بیر اینجه مصوتی واردیر. ایندی بو ایکی کلمه نین اوستونه آرتیریلان هر بیر اک(پسوند) اشاره قیلدیغیمیز قایدا تابع اولاجاق دیر مثلا:

آتیم _ اتیمی _ آتدان _ آتیمیزین _ آتلاریمیزدان و ...

اتیم _ اتیمی _ اتدن _ اتیمیزین_ اتلریمیزدن و ...

دیلیمیزین بو قایداسی دیلیمیزه مخصوص اولان بیر موسیقی باغیشلاییر و دیلداشلاریمیزین باشقا دیل لری دانیشاندا اولان لهجه لری و باشقا دیل لی لرین دیلیمیزی دوزگون دانیشا بیلمه دیک لری ده ائله بورادان یارانیر.

بوندان علاوه دیلیمیزین مصوت لری باشقا جهت لرده ده بولونوبلر مثلا: دوداقلانان و دوداقلانماایان. دئمک . ü. u. ö.o مصوت لری دوداقدان و . A.E .I. Ə مصوت لری دوداقلانمایان ساییلیرلار ( چونکی بیرینجی لری تلفظ ائدرکن دوداق بیر آز یومورولانیر). آنجاق بو بیریسی لرده دوداقلارین نقشی یوخدور. کلمه لریمیزده بو جهتدن بولونور. بئله کی دوداقلانان حرف ایله باشلانان کلمه نین سونکو مصوت لری ده دوداقلانمایان اولا بیلر. مثلا: بالیق _ آرخا_ ارسین. آنجاق بو قایدا قاباقکی دئدیگیمیز قالین_اینجه مصوت لری قایداسی کیمی عمومیتی یوخدور.

 

صامت لر

دیلیمیزین صامت لری یا خوسس سیز حرف لری 23 و عربه مخصوص اولان حرف لری ده سایساق 30دور. صامت لر ایله مصوت لرین اساس فرقلری بوندادیر کی مصوت لرین سس لری بوغازدان گلیر اونلاری تلفظ ائتمکده دیلین و دیش لرین نقشی یوخدور و یوخاریدا اشاره اولوندوغو کیمی آنجاق دوداقلانان سسلی لرده دوداقلار بیر_بیره دگمه دن آزجا یومورولانیر آنجاق صامت لرین تلفظ ائدیلمه سینده ذوذاقلارین و دیلین اساسی نقش لری وار و گاهدان بورون دا رول اویناییر.


الفبامیز

Ərəb
Cənubi Azərbaycanda (1929-cu ilə qədər həm də Şimali Azərbaycanda)		 Latın
(1929–1939)
Şimali Azərbaycanda		 Kiril
(1939–1991)
Şimali Azərbaycanda		 Latın
(1992-h.h.)
Şimali Azərbaycanda
ا,آ A a А а A a
ﺏ B b Б б B b
ﺝ C c Ҹ ҹ C c
چ Ç ç Ч ч Ç ç
ﺩ D d Д д D d
  E e Е е E e
ﻉ ,(کسره) Ə ə Ә ә Ə ə
ﻑ F f Ф ф F f
گ G g Ҝ ҝ G g
ﻍ Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ
ﺡ,ﻩ H h Һ һ H h
ﺥ X x Х х X x
  Ь ь Ы ы I ı
ی I i И и İ i
ژ Ƶ ƶ Ж ж J j
ﻙ K k К к K k
ﻕ Q q Г г Q q
ﻝ L l Л л L l
ﻡ M m М м M m
ﻥ N n Н н N n
ﻭ O o О о O o
  Ɵ ɵ Ө ө Ö ö
پ P p П п P p
ﺭ R r Р р R r
ﺙ,ﺱ,ﺹ S s С с S s
ﺵ Ş ş Ш ш Ş ş
ﺕ,ﻁ T t Т т T t
ﻭ U u У у U u
ﻭ Y y Ү ү Ü ü
ﻭ V v В в V v
ی J j Ј ј Y y
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ Z z З з Z z

 


منبع :توخومدل وبلاگی

عزیز دوسلار سوینرم نظریزی بو یازی گورا باخیشلار قسمتینده گورم . همشه  وار و ساغ اولاسیز

آرتیغین اوخوماخ
شنبه 25 دی 1395
آچار سؤزلر : یازی قایدالاری
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

ائلیمین اوبامین سازینا بندم



ائلیمین اوبامین سازینا بندم

ظولمه باش اَیمی‌ین قئزینا بندم

گورمه‌لی قئشینا یازینا بندم

الدوزلار ایچینده دان اولدوزویام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

      

بینامی قویوبدور عشقیله آنام

اویره‌دیب ائلی مین دردینه یانام

اولکه‌می عزتیم شرفیم سانام

الدوزلار ایچینده دان اولدوزویام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

        

کوکومو قازمالار، قورودا بیلمز

اوزگه‌لر دیلیمی اونودا بیلمز

سوزو دوشونمی‌ین، بونودا بیلمز

اولدوزلار ایچینده دان اولدوزیام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

      

قوربانام آدینا آذربایجانین

یورغون اولادینا آذربایجانین

ائل چاتسین دادینا آذربایجانین

الدوزلار ایچینده دان اولدوزویام

افتخاریم بو دور آذر قئزییام

شاعیر: شریفه جعفری

آرتیغین اوخوماخ
پنجشنبه 23 دی 1395
آچار سؤزلر : ائلیمین اوبامین
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

منیم آنام

     حیاتین منیلن قسمت ایلین           یاشاییش دا بیوک قهرمان انا
یاشا سنی بئله مین ایللر یاشا          باشیئه دولانوم مهربان انا
لیاقت سنده دی نجابت سنده
شرافت  سنده دی صداقت سنده
جوشقون دریا کیمی محبت سنده
من دینده آنا دین جان آنا
آغلاییب بوشالوب دولماق ایستیرم
سایه نده عومور کن قالماق ایستیرم
بوتون وارلیغیمی شیرین عومرومو
سنیله بیرلییب  بولماق ایستیرم
یورولاندا  روحوم آرتاندا  غمیم
بیر شیرین دوداقدان گولماق ایستیرم
حیاتیم زایلاشیب آی قوجا ننه
جوانلاش تازادان اولماق ایستیرم
گوللری سارالدیب  خزانین  دادی
کوکوندن غصه نی یولماق ایستیرم
آیاقین آلتیندا آچان بیر گولم
قولومی بوینونا سالماق ایستیرم

آرتیغین اوخوماخ
پنجشنبه 23 دی 1395
آچار سؤزلر : منیم آنام
بؤلوملر : تورک ادبیاتی ,

سرهنگ حسین بایبوردی نویسنده تاریخ ارسباران

سی سال تمام در ارتش و ژاندارمری در صف و ستاد در اغلب نقاط ایران مأمور و مشغول بود ه فرمان برد و فرمان راند. در طول خدمت چندین بار فرمان درجه و نشان لیاقت گرفت . درآذر ماه 1337 به افتخار بازنشستگی نایل آمد . بازنشستگی فرصتی بود تا  علاوه بر معلومات ذیقیمتی که خود اندوخته بود کتب تاریخی را ورق بزند  و کتابی بنویسد که امروزه معتبرترین منبع ارسباران پژوهی است . اگر صدها کتاب در مورد اهر و ارسباران نوشته شود این کتاب صدرنشینی خود را حفظ خواهد کرد و هیچگاه  ارسباران پژوهان از این کتاب بی نیاز نخواهند بود . مرحوم سرهنگ حسین بایبوردی در جای جای کتاب از اشعار ناب  فارسی و ترکی سود می جوید و این ارزش کتاب را دوچندان می کند و نشانگر ذوق ادبی این نویسنده است .

گر بگویم شرح آن بی حد شود          مثنوی هفتادمن  کاغذ شود

بیان قوی نویسنده در جای جای کتاب مشهود است است . بخشی از این کتاب ارزشمند را با هم می خوانیم :

«در قحطی 1336 قمری که همه جا حتی ارسباران انبار غله آذربایجان دچار قحطی شده بود خود نگارنده آن روزها را به یاد دارم که موقع رفتن به مدرسه از هر جا می گذشتیم روی نعش ها پارچه کشیده برای دفن مرده ها و نگاهداری زنده ها پول و اعانه جمع می کردند . ده ها نفر زن و مرد برهنه که از فرط

لاغری و گرسنگی - از او مانده بر استخوان پوستی- با قیافه های وحشتناک دور لاشه اسب و الاغ جمع شده و برای بردن و خوردن تکه از گوشت آن هم دیگر را چنگ می زدند . و وضع طوری شده بود که احتیاطاً همراه نوکر به مدرسه می رفتیم.

البته اذیت و آزار اشرار ... نسبت به زارعین و دهات اطراف و دنباله جنگ بین الملل و پراکندگی اردوهای متلاشی شده روسی هم در تشدید اوضاع بی تاثیر نبود.»

 

به نوشته ایرج افشار در کتاب نادره کاران سرهنگ حسین بایبوردی در سال 1366 در تهران به درود حیات گفت. ممکن است بعضی از همشهریان بر من خرده بگیرند که با این همه اقوام و خویشاوندان وی چرا تاریخ وفات وی را از کتاب نادره کاران یادداشت کردم  من بیشتر اطلاعات مربوط به این نویسنده را از لابلای کتاب وی به دست آوردم . برا ی ثبت زمان مرگ وی با اغلب افراد در دسترس خاندان بایبوردی تماس گرفتم جالب است که عده ای از آنها اصلاً نمی دانستند که او کیست؟!

آرتیغین اوخوماخ
دوشنبه 20 دی 1395
بؤلوملر : قره داغ تاریخی ,
وبلاقا گؤره


تورک ادبیات و تاریخی

سون یازیلار
بؤلوملر
آچارسؤزلر
سورغو
  • آقای مرتضی اعیانی (شهردار اهر) نه قَدَر ایشلری اِلیه بیلیب سیزی راضی اِلیه ؟
باغلانتی لار
ساخلانج
سایغاج
  • ایندی وبلاقدا :
  • بو گونون گؤروشو :
  • دونه نین گؤروشو:
  • بو آیین گؤروشو :
  • بوتون گؤروشلر :
  • یازیلار :
  • باخیشلار :
  • یئنیله مه چاغی :
تام حقوق لار قورونور. آرزوبلاق دان گوج آلیب.