بیزیم اهرین رحمتلیک خلیل عمی آدلی بیر روزنامه ساتانی وارایدی

جنگل ارسباران یکی از منابع طبیعی ایرانمان است که از سوی یونیسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته می‌شود.



ارسباران یا در زبان محلی، قره داغ، جنگلی کوهستانی زیبا و دلربا در شمال استان آذربایجان شرقی است. ارسباران از جنوب اهر شروع شده و تا حاشیه رود ارس پیشروی می‌کند. در شرق با مغان، در جنوب با سراب و در غرب با تبریز و مرند همسایه است. جنگل ارسباران یکی از منابع طبیعی ایرانمان است که از سوی یونیسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته می‌شود. در مورد اهمیت این عنوان کمی جلوتر صحبت خواهیم کرد؛ اما تا همین جا از ما داشته باشید که ارسباران هم از لحاظ طبیعی برای کشورمان بسیار مهم است، هم محلی بکر و دلپذیر برای طبیعت گردی.

در اسپیلت البرز همواره تلاش کرده‌ایم مقاصد خاص و جذاب طبیعت گردی در ایران و جهان را شناسایی کرده و تورهایی برای بازدید از آن‌ها برگزار کنیم. به نظر ما مهم نیست که چند سالمان است و چقدر آمادگی بدنی داریم؛ چون فکر می‌کنیم هر انسانی در هر مقطعی از حیات خود به کسب تجربه‌های ناب زندگی در دل طبیعت نیاز دارد. در جریان تور طبیعت گردی آذربایجان شرقی، جنگل ارسباران، رود ارس و بسیاری از دیگر جاذبه‌های تاریخی و طبیعی استان را می‌بینیم. در آبشار گرگر آبی خنک به صورت می‌زنیم، در میان درختان سرافراز ارسباران می‌گردیم، محو اتمسفر خاص کلیسای سنت استپانوس می‌شویم و رشادت‌های سلحشوران ایرانی را در قلعه بابک تحسین می‌کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد برنامه‌های ما می‌توانید به صفحه اختصاصی تور طبیعت گردی آذربایجان شرقی سر بزنید. در مورد سایر دیدنی‌های طبیعی و تاریخی استان هم در وبلاگ توضیح داده‌ایم.

تاریخچه

قلعه بابک برفراز کوهی در نزدیکی کلیبر

تاریخچه ارسباران را می‌توان در تاریخ دو شهرستان معروف استان آذربایجان شرقی جست و جو کرد. یکی شهرستان اهر که در گویش محلی به آن ارسبار یا ارسباران هم می‌گویند و دیگری شهرستان کلیبر که بیشتر بخش‌های ارسباران در این شهرستان قرار داشته و در گذشته بذ نامیده می‌شد. کلیبر در نزدیکی قلعه بابک واقع شده و منطقه‌ی اصلی مقاومت بابک خرمدین و خرمدینان برابر خلفای عباسی بود.

البته رشادت‌های ساکنین ارسباران به قیام بابک محدود نمی‌شود. گویی غرور و استقامت جنگل، در کالبد مردمش هم جاری است. ترکان این منطقه در زمان حمله‌ی اعراب با فرماندهی بابک ۲۲ سال برابر ظلم و تعارض بیگانگان ایستادند. در جریان نبرد عباس میرزا با روس‌ها، عشایر ارسباران بیشتر قشون ایران را تشکیل می‌دادند. در زمان مشروطه هم عشایر ارسباران به کمک انقلابیون ایران آمدند و در درگیری‌های مسلحانه نقش مهمی داشتند.

جغرافیا و حیات وحش جنگل ارسباران

ارسباران و ساحل رودخانه ارس

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، ۷۳ هزار هکتار از جنگل ارسباران از سوی یونیسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره شناخته می‌شود.  ذخیره‌گاه زیست‌کره مناطق حفاظت شده طبیعی و زیستی در جهان هستند. حفاظت از این مناطق به دلیل حیات وحش، پوشش گیاهی، ویژگی‌های جغرافیایی و موارد این چنینی اهمیت دارد. به این ترتیب حفاظت از طبیعت و مدیریت بهره‌برداری‌های طبیعی در این مناطق با جدیت دنبال می‌شود. ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره از نظر پژوهش‌های طبیعی و اکوسیستمی هم اهمیت زیادی دارند و به نوعی زیرساختی برای این دست پژوهش‌ها هستند.

اقلیم جنگل ارسباران ترکیبی از اقلیم‌های مدیترانه‌ای، خزری و قفقازی است و چون پستی‌ها و بلندی‌های زیادی دارد، از اقلیم‌های متعددی هم برخودار است. بارندگی منطقه زیاد و بیشتر به صورت برف است. این بارندگی‌ها جویبارهای زیادی را می‌سازند که همه به رودخانه ارس می‌ریزند. میانگین بارش در کلیبر، ۴۶۱ میلی‌متر در سال است که عدد بزرگی است. مثلاً میانگین بارش در استان گلستان، ۴۷۱ میلی‌متر و در استان تهران، ۲۷۴ میلی‌متر در سال است.

سه اقلیم خزری، قفقازی و مدیترانه‌ای به شکل منظمی در جنگل ارسباران دیده می‌شوند و روی پوشش گیاهی منطقه اثر می‌گذارند. دامنه‌های جنوبی به شکل دشت‌های وسیع و دامنه‌های شمالی از ارتفاع ۸۰۰ متری تا ۲۲۰ متر بالاتر از جنگل‌های زیبایی پوشیده شده است. مناطق بلندتر از ارتفاع ۲۲۰۰ متر هم دوباره پوششی به شکل دشت و علفزار دارد.

در پارک ملی ارسباران تنوع وسیعی از گونه‌های گیاهی و جانوری زندگی می‌کنند. ۲۲۰ گونه پرنده‌ی ارسباران شامل قرقاول، دراج، کبک، پرندگان شکاری، آوازه‌خوان‌ها و پرندگان آبزی و خشکی‌زی می‌شود. ارسباران زیستگاه ۴۸ گونه از پستانداران مانند بز، کل، خرس قهوه‌ای، گرگ، سیاهگوش و ... است. این منطقه در گذشته زیستگاه مارال‌های زیبای ایرانی بود که متاسفانه منقرض شدند. البته هفت راس مارال از پارک ملی گلستان به مرکز تحقیقاتی آینالو در جنگل ارسباران برده شده و اکنون نسل این حیوانات بی‌نظیر در حال احیا است.

تصویری از یک مارال در مرکز تحقیقاتی آینالو

پوشش گیاهی جنگل ارسباران هم متنوع است. درختان بلوط، ممرز، کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب، گلابی وحشی، تمشک و زغال‌اخته از جمله درختانی هستند که در ارسباران یافت می‌شوند و نشانی از حیات غنی این منطقه هستند. میوه‌ی جنگلی قره‌قات و قارچ دنبلان هم به نوعی نمادی از جنگل ارسباران هستند و به وفور یافت می‌شوند.

سمت راست میوه‌ی جنگلی قره‌قات و سمت چپ قارچ دنبلان

 جاذبه‌های گردشگری ارسباران

رود کلیبر چای که از داخل شهر کلیبر عبور می‌کند

مناطق کوهستانی و ییلاق‌های متعدد جنگل ارسباران به خودی خود جاذبه‌ی طبیعی فوق‌العاده‌ای محسوب می‌شوند و تقریباً به هر جای آن قدم بگذارید، لذت خواهید برد. شهرستان کلیبر در کانون منطقه‌ی حفاظت شده‌ی ارسباران قرار دارد و برای قدم گذاشتن به جنگل ارسباران، بهترین جا است. تاسیسات آب درمانی کلیبر هم که بزرگ‌ترین مجتمع آب درمانی کشور است، در این منطقه قرار دارد.

درختان زغال اخته در کلیبر فراوان‌اند

از جاذبه‌های جنگل ارسباران می‌توان به درخت چنار کهن‌سال و سرحالی اشاره کرد که به گفته‌ی اهالی روستانی کوانق بیش از ۵۰۰ سال عمر دارد. درختان چنار کهن‌سال روستاهای طوعلی سفلی، مکیدی و شاه‌حیدر و درخت بلوط کهن‌سال روستای چریق هم از دیگر جاذبه‌های ارسباران هستند. در قبرستان روستای صومعه در ۶ کیلومتری شمال شهر کلیبر، درختان سرو عجیبی دیده می‌شوند که تنه و شاخه‌های پیچ خورده‌ای دارند.

قلعه بابک و منطقه‌ی حفاظت شده آینالو هم از جذاب‌ترین‌های ارسباران هستند که پیش‌تر در موردشان صحبت کردیم. منطقه‌ی آینالو بسیار سرسبز و بکر است و ۴۵ کیلومتر از کلیبر فاصله دارد. جا دارد یادی هم از پارک جنگلی مکیدی بکنیم که در ۲۰ کیلومتری کلیبر در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده و بسیار زیبا است.

نمایی از جنگل ارسباران در منطقه‌ی آینالو

عزیزیم آلا داغا،
گون دوشور آلا داغا.
من قاراداغ اهلی‌ یم،
یاز منی قاراداغا.

اهر و منطقه ارسباران یکی از پرجاذبه ترین مناطق کشور و جلوه گاه شکوه طبیعت در ایران اسلامی است و باچشم اندازی زیبا و کوههای سر به فلک کشیده و آثار منحصربه فرد تاریخی وگردشگری،سالهای متمادی بافت طبیعی خود را حفظ و چهره استوارش را برای همیشه تاریخ ماندگار ساخته است.  
 
به گزارش ایرنا، شهرستان اهر مرکز منطقه ارسباران در 95 کیلومتری مرکز و در شمال شرق آذربایجان شرقی واقع شده و از شمال به کلیبر، از جنوب به هریس، از شرق به مشکین شهر و از غرب به ورزقان محدود شده است و به جهت واقع شدن در شاهراه گردشگری استان، به ویژه مناطق جنگلی ارسباران و دارا بودن جاذبه های متنوع گردشگری و آثار تاریخی در منطقه و همچنین به عنوان پل ارتباطی بین استان اردبیل و دشت مغان با مناطق مرزی جمهوری آذربایجان و ارمنستان یکی از شهرهای مهم گردشگری استان به شمار می رود.
از آثار تاریخی و گردشگری آن بقعه شیخ شهاب الدین اهری است که در پارک به همین نام قرار گرفته و آرامگاه شیخ شهاب الدین محمد اهری عارف بزرگ قرن هفتم هجری است.
این بنای تاریخی با معماری اسلامی نشانگر ذوق هنری مردم این دیار در روزگار گذشته می باشد.
تاریخچه این بقعه به عصر شاه عباس اول می رسد ولی قدمت بعضی از قسمت های آن از جمله حصار سنگی مقبره و درب شرقی به قبل از دوره صفویه (دوره ایلخانی) مربوط می شود.
این بقعه دارای یک هزار و 497 مترمربع بوده و ساختمانی مشتمل بر خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره ها و غرفه های متعدد است که از قسمت خانقاه این بنا به عرفانی بودن بنا، به عنوان موزه ادب و عرفان شیخ شهاب الدین اهری استفاده می شود که در سطح کشور در نوع خود اولین موزه بوده و در حال حاضر شامل سه سالن و یک صحن است.
در سالن ها اشیای عرفانی از قرن 15ـ7 ه.ق. و در صحن سنگ مزارهای قرن 15ـ11 ه.ق. به نمایش گذاشته شده است.
مسجد جامع اهر با 21 گنبد به ارتفاع پنج متر و روی 14 پایه در وسط و 5/14 پایه در اضلاع شمالی و جنوبی و با طاق های آجری و ستون های عریض و استوار بنا شده و یادگاری از دوران سلجوقیان و اتابکان آذربایجان است.
در گذشته و در قسمت شمالی این مسجد مدرسه علوم دینی دایر بوده و علمای بسیاری در آن تلمذ کرده اند، این مسجد در سال های اخیر از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
بازار سرپوشیده اهر نیز یکی دیگر از آثار باستانی منطقه می باشد که با طاق های آجری احداث و در زمان حکمران ارسباران (رشیدالملک) مرمت و بازسازی شده و دارای راسته بازار ـ بازار نصیربیک و بازار جعفرقلی خان و بازار کفاشان است.
این بنا دارای حمامی بوده که در زمان های قدیم از بین رفته و اکنون محوطه آن دیده می شود.
بازار اهر دارای تزئینات گچبری است و این تزئینات در کمتر بازاری دیده می شود.
بازار دارای شاخه های متعددی بوده، راسته بازار، بازار کفاشان و بازار نصیر بیگ قسمتی از بازار های قدیمی اهر است که به شکل و شیوه قدیمی خود پا بر جاست.
کاروانسرای شاه عباسی نیز با طاق های آجری و معماری زیبا در مسیر جاده اهر- تبریز و گردنه گویجه بیل واقع شده و دارای یک سالن بزرگ و غرفه های متعدد و منصوب به دوره صفویه است.
جنگل های متعددی نیز از دیدنی های منطقه ارسباران می باشدکه از جمله آنها می توان به جنگل طبیعی انداب (پارک جنگلی فندقلو) اشاره کرد که در 25 کیلومتری اهر به مشگین شهر و بر فراز کوه های سرسبز روستای انداب قدیم واقع شده که بیشتر پوشش گیاهی آن درختان فندق است.
جنگل طبیعی تنباکولو که در بخش هوراند واقع شده و به عنوان یکی از مناطق جنگلی ارزشمند رویشگاه گونه های متنوع گیاهی و یکی از جاذبه های مهم گردشگری شهرستان به شمار می آید که سالانه پذیرای هزاران گردشگر می باشد.
خانه دکتر قاسم اهری واقع در خیابان حزب الله از قدیمی ترین خانه های موجود در اهر می باشد.
این بنا دارای سرسرا و اتاق های متعدد است ، زیباترین قسمت بنا نورگیرها و تزئینات داخل آن بوده و در سال های اخیر قسمت هایی از بنا آسیب دیده که بوسیله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان در دست مرمت و استحکام بخشی می باشد و در سال 84 پارکی به نام پارک دکتر قاسم اهری در مقابل این بنا توسط شهرداری اهر احداث شده و مورد بهره برداری است.
سد ستارخان اهر نیز در 15 کیلومتری جاده اهر- ورزقان واقع است.
این سد اخیرا به زیستگاه پرندگان مهاجر تبدیل شده که در تابستان مرغابی ، لک لک و مرغ ماهی خوار و در فصل زمستان انواع مختلف پرندگان آبزی سیاحان بسیاری را به این منطقه می کشاند.
همچنین امکان صید انواع ماهی در آبهای این سد و فضای سبز اطراف آن موجب شده تا این محل به تفرجگاهی برای خانواده ها و جوانان باشد.
این منطقه دارای قلعه های متعددی است که از جمله آنها قلعه پشتوی هوراند است که این بنا در روستای پیشتاب از توابع بخش هوراند در ارتفاع 3000 متری ساخته شده و متعلق به دوره اورارتوها می باشد و تنها دارای یک ورودی بوده که مسیر آن دارای پله های سنگی است.
یکی از باارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی بخش هوراند از شهرستان اهر، قلعه پشتو یا پشتاب است که بر بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان قرار گرفته است.
روستای پشتاب در 12 کیلومتری غرب هوراند و 50 کیلومتری اهر واقع شده است.
قلعه پشتو در کوهستان بسیار بلند به ارتفاع بیش از 3000 متر بنا شده و حصارهای آن بسیار مرتفع و صخره ای است و دور تا دورش را پرتگاه های عمیق احاطه کرده است.
تنها راه ورودی به قلعه معبری است از سمت شمال با 220 پله سنگی و در ساخت دیوارهای قلعه از سنگ های لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و تعدادی آجر استفاده شده است.
آثار بدست آمده از درون قلعه که سفال های بدون نقش و نگار قدیمی است، نشان می دهد که این قلعه در اوایل تسلط اسلام بر منطقه ارسباران و قره داغ ساخته شده است، از این قلعه که شبیه قلعه بابک و شاید همزمان با آن بوده است به هنگام نبرد با اعراب حاکم بر منطقه استفاده نظامی می شده است.
قلعه نودوز نیز در 34 کیلومتری شرق اهر کنار جاده اهر به مشکین شهر واقع شده است.
همچنین قلعه کلهر در سمت شمال روستای کلهر در 20 کیلومتری اهر که مربوط به دوره صفویه می باشد خودنمایی می کند.
قلعه قهقهه از دیگر آثار واقع در دهستان یافت از توابع بخش هوراند شهرستان اهر واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 2500 متر مربع و دارای دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره ها واقع شده است.
دور تا دور این قلعه پرتگاه خطرناک و عمودی شکل طبیعی بوده که گویی به دست بشر صخره ها پیرایش یافته است.

این موزه در سال 1374 شمسی در تالار اصلی بنای تاریخی بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری تاسیس شد و بخشی از آثار فرهنگی مربوط به ادب و عرفان کشور و آذربایجان در آن گردآوری شده است.

موزه ادب و عرفان از موزه‌های تخصصی ایران در نوع خود محسوب می‌شود و از این حیث برای محققان این عرصه بدیع و در نوع خود جالب و دیدنی است.در این موزه آثار ادبی و عرفانی جالبی از دوره‌های تاریخی صفوی تا قاجاریه گردآوری و برای بازدید عرضه شده است.

در بخش ادبی موزه آثار نفیسی از کتب خطی دوران صفوی تا قاجار از قبیل قرآن‌های خطی با جلدهای تذهیب شده لاکی و دیوان شعرا و عرفا مانند دیوان جلال‌الدین مولوی و گلستان سعدی وجود دارد.

همچنین قطعه خط‌هایی به صورت شکسته و نستعلیق از آثار «استادعبدالمجید طالقانی» از خوشنویسان قاجاریه و زیارت‌نامه حضرت سیدالشهدا به قلم «میرآقای اهری» و آثاری از استاد درویش از صاحب‌نامان اهالی عرفان در آن به نمایش گذاشته شده است.

از آثار بسیار ارزنده این بخش طوماری است پارچه‌ای متعلق به دوره صفویه به طول 360 سانتیمتر و به عرض 50 سانتیمتر که به سوره‌های کلام‌الله مجید با خط نسخ، ثلث مزین شده است.این سوره‌ها در داخل نقوش اسلیمی و ترنجی به طرز بسیار زیبایی جای گرفته‌اند.

در بخش عرفان این موزه نیز تابلوهای نقاشی از دوره قاجاریه و مجموعه جالبی از انواع کشکول‌های دراویش از جنس چوب، سفال، چینی و برنز که دارای کتیبه‌ها و نقوشی از مجالس درویشان است مشاهده می‌شود.

علاوه براین در این موزه انواع کلاه‌های مخصوص دراویش در دو دوره صفویه و قاجاریه به همراه تبرزین‌های مرصع طلاکوب و نقره کوب، فراهم شده است.از دیگر اشیای این بخش، یک در چوبی پاشنه‌گردان است.این در تماما کنده‌کاری و منبت‌کاری شده، دارای کتیبه‌ای متعلق به قرن هفتم هجری قمری است.

بنای این موزه را که متشکل از یک ایوان بزرگ، 2 مناره بلند، 2 ایوان کوچک و یک مسجد بزرگ و خانقاه معروف به قوشخانه (لانه پرندگان) و اتاق‌های متعدد است، به شاه عباس صفوی نسبت می‌دهند.

برخی از دیوارهای مجموعه شیخ شهاب‌الدین اهری در شهر اهر با نقاشی‌های به یادگار مانده از گذشته‌های دور به‌عنوان دفتر خاطرات یا صفحه‌ای ویژه برای ثبت خاطرات عارفان و علاقه‌مندان و مریدان شیخ‌العارفین شهاب‌الدین که از مسافت‌های دور به دیدار شیخ آمده و در مجموعه مزبور بیتوته می‌کردند، اختصاص داده شده بود.آثار

بخشی از این دیوارها توسط اساتید میراث فرهنگی مرمت و اشعاری از شعرای معروفی چون «ابوالقاسم نباتی»، «شیخ بهایی» و چند شاعر بزرگ دیگر در خطوط احیا شده از گذشته در بین نوشته‌های موجود شناسایی شده است.

این دیوار به تنهایی یک اثر فرهنگی و تاریخی باارزش محسوب می‌شود و گویای ذوق عرفانی و ادبی ساکنان گذشته‌های دور این سرزمین است.در کتیبه موجود در مجموعه شیخ شهاب‌الدین اهری نیز آمده است: مسجد این مجموعه در دوره قاجاریه تـوسط مصطفی قلی خان امیرکبیر، حاکم قراجه‌داغ بازسازی شده است.

این اثر بزرگ معماری و فرهنگی متعلق به قرن هفتم هجری است و براساس شواهد تاریخی در زمان حیات «شیخ شهاب‌الدین اهری» دارای ساختمان و تشکیلات منحصربه‌فردی در منطقه بوده است.طبق برخی مستندات تاریخی تکمیل و تعمیرات اولیه «بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری» به عصر شاه عباس اول صفوی نسبت داده شده است.

گفته می‌شود در اوایل قرن یازدهم هجری شاه عباس اول به هنگام مسافرت به آذربایجان و منطقه ارسباران در این بقعه که مجموعه‌ای در یک باغ 12 هکتاری بود و به «باغ شیخ» نیز موسوم بود بیتوته کرده و به تعمیر و تکمیل آن همت گماشته است.این مجموعه در ادوار زندیه و قاجاریه نیز به دفعات مرمت شده است.

مجموعه مزبور از این نظر که دارای معماری خاص ایرانی و اسلامی و فضاسازی خاص معنوی است در نوع خود بی‌نظیر است.متاسفانه بخش‌هایی از این بنای بزرگ تاریخی در سال‌های قبـل از انقلاب تخریب و نابود شده و در سال‌های اخیر فقط نسبت به احیای آثار باقی مانده اقدام شده است.

طبق برخی نوشته‌ها و شواهد مجموعه شیخ شهاب‌الدین اهری تا اوایل عصر صفویه دارای آثار و نوشته‌های قابل توجهی از خود شیخ و سایر کتب بوده است که در جنگ بین ایران و عثمانی این آثار غارت و به ترکیه برده شده است.شیخ شهاب‌الدین محمود اهری عارف بزرگ در سال 580 هجری قمری در اهر متولد و پس از کسب معارف علمی دینی به درجه ارشاد رسیده است.

شیخ همچنین به درجات مختلف علمی از جمله قطب نـایل شده و از سال 642 تا 665 به‌عنوان رهبر تمام فرقه‌های عرفانی ایران در اهر به تدریس و تربیت عرفا و علما می‌پرداخت.وی همچنین مرشد سه فرقه عرفانی «خلوتی، بیرامی و مولوی» نیز بوده است.

شیخ شهاب‌الدین محمود اهری بعد از عمری زندگی پربار در شهرستان اهر وفات یافته و در خانقاه خویش در این شهر دفن شده است.مدفن شیخ با نام بقعه شیخ شهاب‌الدین زیارتگاه پیروان مشرب عرفانی وی که «شهابیه» نامیده می‌شوند، است.

شهرستان وسیع اهر در دهه ۶۰ خورشیدی

امروزه قره‌داغ دقیقاً به مجموع محال‌های دیزمار،اسپیران،رودقات شرقی،اصلاندوز،ازومدول،دو دانگه،چهار دانگه،یافت،دیکله،ورگهان،مئشه پاره،کیوان،گرمادوز،منجوان،حسن آباد ،مواضعخان،اهر و کلیبر گفته می‌شود. گرچه هریس و بدوستان تا چندی پیش تابع شهرستان اهر بودند،اما جزو محال‌های قره‌داغ به حساب نمی‌آیند.از نظر وسعت محال‌های دیزمار و گرمادوز بزرگترین و محال‌های ورگهان و دو دانگه کوچکترین محال قره‌داغ می‌باشند. اما قبل از صفویه در هیچ منبع تاریخی از این منطقه تحت عنوان "قره‌داغ" یاد نشده است. زیرا قبل از صفویه محال‌های فوق تابع تومان‌های مرند، پشکین و تبریز بودند و از نظر اداری و سیاسی هیچگونه همبستگی بین همه آنها برقرار نبود.گرچه اهالی محال های فوق در سده دوم هجری قمری از قیام جاودانیان یا سرخ جامگان حمایت میکردند اما در هیچ منبعی از یک واژه واحد نظیر قره داغ جهت توصیف محال های فوق استفاده نشده است.در منابع دوره صفویه برای اولین بار با واژه قراجه داغ مواجه میشویم.از این رو دوزال را می‌توان هسته مرکزی قره‌داغ به حساب آورد. ابتدا به الیاس خلیفه دوم در دوزال امارت دیزمار سپرده شد.در دوره‌های بعدی به تدریج حکومت محال‌های دیگر به قلمرو فرمانروایی خلفای دیزمار از قبیل کوتوال قلعه تاریخی قهقهه در هوراند و ... داده شد و قره‌داغ گسترش یافت.قره‌داغ  در اصل قلمرو حکومت خلفای دیزمار در دوره صفویه می‌باشد. قره‌داغ  درست بعد از مرگ نادر شاه افشار به خان نشین تبدیل شد.بنیانگذار این خان نشین (محمد ) کاظم خان از  نسل خلفای دیزمار ارسباران بود که در سال 1747 میلادی خان نشین قره‌داغ به مرکزیت اهر را اعلام کرد.با مهاجرت محمد قلی‌خان از قره‌داغ به قره‌باغ در سال 1828 میلادی خان نشین قره‌داغ پایان پذیرفت.دلیل این مهاجرت اختلاف خان قره‌داغ با شاهزاده عباس میرزا در مورد اسکان جنگ زدگان آن سوی ارس در قره‌داغ بود.از این رو قره‌داغ نظیر سایر لغات رایج در دوره صفویه نظیر شاهسون و قزلباش از اجزاء کاملاً همگون تشکیل نشده است،بلکه قره‌داغ واژه‌ای بوده که همه مردمان محال‌های فوق را صرف نظر از کوچنده ، شهری ،روستایی ،لهجه،محل سکونت و  ... متحد می‌کرد.حتی همین تعبیر را می‌توان به قره‌باغ در آن سوی ارس نیز تعمیم داد.قره‌داغ عامل اتحاد و همبستگی بین مردمان آرازبار جنوبی و قره‌باغ  عامل اتحاد و همبستگی بین مردمان آرازبار شمالی بوده و  واژه جغرافیایی قره‌داغ در دوره صفویه به فرهنگ جغرافیای ما اضافه شده است. امروزه این همبستگی در انتخابات مجلس و شوراهای اسلامی شهرهای ارومیه-تبریز-نهران-مرند و هادیشهر که جمعیت قره داغی های آنها قابل ملاحظه است بخوبی دیده میشود.لازم به ذکر است که واژه قره باغ قبل از صفویه در منابع تاریخی آمده است.چنانچه حمدالله مستوفی قزوینی در زمان سلطان محمد خدابنده در کتاب نزهت القلوب می نویسد:

"از قراباغ تا تبریز به طریق اهر از کنار ارس که حدود قراباغ است تا تاجروان پانزده فرسنگ..."

به احتمال قوی با الهام از واژه قره باغ به طرف مقابل آن در  زمان صفویه قره داغ گفتند که از اتحاد محال های فعلی تشکیل گردید.زیرا قبل از صفویه محال های مزبور از یک مرکزیت تبعیت نمی کردند.برخی از آنها تابع مرند و مشکین و برخی تابع اردبیل و تبریز بودند.اما در زمان صفویه برای اولین بار این واژه آنهم برای دیزمار و منجوان بکار رفت.تاسیس خان نشین قره داغ بعد از مرگ نادرشاه افشار این واژه را قوت بخشید.امروزه پشت کوههای مشرف به تبریز-مرند-محال رودقات غربی و محال گرگر که از شمال به رود ارس و از شرق به هریس-مشکین شهر و دشت مغان ختم میشود قره داغ نامیده میشود.

زبان امروزی ساکنین قره داغ ( ارسباران ) و خلاصه ای از تاریخچه آن

زبان امروزی ساکنان قره داغ ( ارسباران ) ترکی آذربایجانی می‌باشد که در نقاط مختلف آن با لهجه‌های گوناگون تلکم می‌شود. زبان نوشتار و رسمی آذربایجان در بیشتر دوره‌های تاریخی آن، زبان ترکی بوده‌است. اکثریت قریب به اتفاق نوشته‌ها و آثار مردم این منطقه نیز در دوره‌های مختلف به فارسی و ترکی بوده ‌است.زبان ترکی دارای تاریخ بیش از هفت هزار ساله در جهان است که دارای گویشهای مختلف آذربایجانی ، استانبولی ، ترکمنی ، ازبکی ، یاقوتی ، چاووشی ، اویغوری ، چینی ، قرقیزی ، آلبانیائی ، بلغارستانی و ... هستند.

 آنها از شرق آسیا تا اروپا و حتی آمریکا گسترانیده شده اند و مجموعاً 360 میلیون نفر از جمعیت دنیا را تشکیل می دهند که بعد از زبانهای چینی ، هندی ، انگلیسی و اسپانیائی و بالاتر از زبانهای عربی و فارسی بعنوان پنجمین جمعیت دنیا محسوب می شوند.

در جهان اسلام نیز زبان ترکی با 300 میلیون نفر متکلم ، بیشترین تعداد را دارد و حتی بالاتر از زبان عربی قرار دارد. بعد از زبان ترکی ، زبانهای عربی ، اردو و فارسی بیشترین تعداد مسلمانان را تشکیل می دهند.

در ایران نیز بیش از 30 میلیون نفر ترک در آذربایجانغربی و شرقی ، اردبیل ، همدان ، زنجان ، قزوین ، تهران ، خراسان ، فارس و دیگر نقاط ایران بصورت پیوسته یا پراکنده زندگی می کنند.

از نظر زبانشناسان ، زبان ترکی زبانیست شکرین ، بغایت زیبا و دلنشین و اصیل و قانونمند با ریشه ای هزاران ساله. تمام قواعد و گرامر این زبان هنری و شکری موزون و مبتنی بر ملودی است تا جائیکه بعضی زبانشناسان ، اختراع آنرا فوق بشری و اعجاز گونه و اعجاب انگیز خوانده اند.

زبانشناس نامی ، Man Muller ، انگشت به دهان از عظمت فوق بشری زبان ترکی ، چنین سخن می راند: «زمانیکه ما زبان ترکی را با دقت و موشکافانه می آموزیم با معجزه ای روبرو می شویم که خرد انسانی در عرصه زبان آنرا آفریده است». Herman Vanbery از نظر زیبائی و کمال ، جایگاه آنرا بالاتر از زبان عربی می داند. «نیکیتا هایدن» زبانشناس نامی آلمانی و عضو مؤسسه اروپائی یوروتوم ، با شک و شبهه نسبت به خلق زبان ترکی توسط فرمولهای پیچیده توسط اندیشمندان می گوید: «انسان در آنزمان قادر به خلق چنین زبانی نبوده ، یا موجودات فضائی این زبان را خلق کرده اند و یا خداوند به پیامبران خود ، این عالیترین کلام ارتباطی را هدیه کرده است».

در زبانشناسی تطبیقی ، فصل بسیار جذاب ، شیرین و علمی اتیمولوژی ، به ریشه شناسی کلمات بصورت علمی می پردازد. می توان بوسیله علم اتیمولوژی ، تأثیر زبانهای مختلف روی هم را دید. زبان غالب ، زبانی است که توانمند بوده و زبان دیگر را تحت سیطره خود درآورده است ، طوریکه گاهی زبان مغلوب به گویشی از زبان غالب تعبیر می شود ، مانند زبان فارسی که بنا به آخرین نتائج علمی و تحقیقاتی سازمان یونسکو بعنوان 33 مین گویش زبان عربی معرفی شد و بصورت زبانی مستقل پذیرفته نشد.

تأثیر زبانها روی هم گاهی برای دو زبان همسایه جغرافیائی اتفاق می افتد ، مانند زبان عربی و فارسی. گاهی برای دو زبان همسایه ادبی پیش می آید ، مانند زبان انگلیسی و فارسی که هر دو از زبانهای هند و اروپائی اند. اما گاهی یک زبان با درنوردیدن قله های زمان و مکان ، همه را به تسخیر می کشد ، مانند زبانهای ترکی و انگلیسی.

زبان ترکی بعنوان کهنترین زبان دنیا با متکلمانی که شرق و غرب عالم را تحت حاکمیت خود درآورده بودند ، جا پائی در تمام زبانهای دنیا دارد. شاید زبانی وجود نداشته باشد که تحت تأثیر این زبان قرار نگرفته باشد. البته این تأثیر در کنار گستردگی جمعیتی و وسعتی حکومت ترکان ، ناشی از توانمندی و زیبائی و قانونمندی زبان ترکی نیز بوده است.

برای بررسی میزان تأثیرگذاری زبان ترکی بر زبانهای صاحب نام جهان کافیست به گزارش سال 2002 مؤسسه A.M.T تحت مدیریت برجسته ترین زبانشناسان اروپا و آمریکا نظری داشته باشیم. طبق این گزارش:

20% واژگان انگلیسی

 40% واژگان ایتالیائی

 17% واژگان آلمانی

 10% از واژگان فرانسوی

 از زبان ترکی گرفته شده اند. زبانی که بتواند در آنسوی عالم چنین نفوذی در زبانهای غیر همنوع (ترکی از زبانهای اورال ـ آلتای و زبانهای مذکور از زبانهای هند ـ اروپائی) داشته باشد ، بی تردید تأثیر عظیمی روی زبان همسایه خود ، پارسی ، خواهد داشت. دو قوم همسایه مانند ترک و فارس که صدها سال باهم زندگی کرده و در کنار هم بوده اند و با هم وصلت نموده اند ، از لحاظ فرهنگی و اجتماعی روی هم تأثیر نزدیک و متقابل داشته اند و این تأثیر متقابل فرهنگ ها اجتناب ناپذیر می باشد. از جمله این تأثیرات ، می توان به تأثیر فرهنگ ، آداب و رسوم ، اصطلاحات ، مثلها ، متلها ، داستانها ، لغات و حتی قیافه اشاره داشت که اکثراً با ازدواجها وارد فرهنگ دیگر می شود. در حدود یک پنجم لغات زبان فارسی را نیز لغات ترکی تشکیل می دهند.تأثیر زبان ترکی بر فارسی در تاریخ اجتناب ناپذیر است بطوریکه John Perry ، مورخ نامی ، می نویسد: «همانگونه که زبان عربی بعنوان زبان مبلغین اسلام تأثیر زیادی روی فارسی داشته است، پس تعجب آور نیست که زبان ترکی بعنوان زبان مبلغین شیعه ، تأثیر ژرفی در فارسی داشته باشد» زبان ترکی اکنون در تمام جهان جای خود را پیدا کرده است و بعنوان کاملترین زبان در بسیاری از صنایع پیشرفته جا پا باز کرده است. مثلاً

 پیچیده ترین سیستم عامل کامپیوتری OS 2/8 و windows زبان ترکی را بعنوان پایه فونتیکی قرار داده اند ، یا اینکه تمام اطلاعات ارسالی از رادارهای جهان به سه زبان انگلیسی ، فرانسوی و ترکی علایم پخش می کند. کلیه سیستمهای اویونیکی و الکترونیکی هواپیماهای تجاری از سال 1996 به اینطرف به سه زبان انگلیسی ، فرانسوی ، ترکی در کارخانه بوئینگ آمریکا مجهز می شوند. کلیه سیستمهای جنگنده قرن یعنی «جی.اس.اف» به دو زبان انگلیسی و ترکی در 7000 فروند در حال ساخت است.زبان ترکی و یا به بیان کلی ، زبانهای اورال ـ آلتای در تقسیم بندی زبانهای دنیا یکی از خانواده های گسترده و متنوع را در کنار خانواده زبانهای هند و اروپائی تشکیل می دهند. زبان ترکی ـ صرفنظر از انواع گویشهای آن ـ جزو زبانهای کوتاه صائت التصاقی است. این زبان مانند زبانهای هند و اروپائی به قسمتهای جزئی تر تقسیم می شود. یکی از آنها زبان ترکی با گویش آذربایجانی است.

*تاریخچه ی قره داغ ( ارسباران ) 

ارسباران یک ناحیه کوهستانی است که درشمال استان آذربایجان شرقی و جنوب رودخانه ارس واقع شده است، ترسیم حدّ ومرزقاطع برای آن، باتوجه درموقعیت طبیعی وجغرافیائی که دارد درعمل واجد پاره ای دشواریهاست، دلیل براین امر آن است که اولاً ارسباران منطقة کوهستانی ازنوع تپه ماهور بوده ودراغلب نقاط به جهت صعب العبور بودن راه ها، تشخیص موقعیت بخش های مختلف آن نسبت به هم مشکل می باشد. ثانیاً استفاده از کلیشه و تعریف مرزهای آن به ایالات وشهرستانهای اطراف هم گویای واقع نبوده ومصداق دور باطل. بناءً بهترین وقابل فهم ترین روش جهت ترسیم محدودة ارسباران، تعیین سرحدّات آن و پیراستن ومنقّح نمودن خاک آن از غیرارسباران است، برای نمونه درسرحدّ شرقی آن محال ارشق و دشت مغان جزوخاک ارسباران نیست و درسرحدجنوبی آن محال بدوستان.که امروزه شهرستان هریس نامیده می شود. کثرت تپه ها وکوهها درمنطقه ارسباران و واقع شدن آنها درتیررس دید همسایگان ازچهارجهت اصلی،  نوعاً سبب بروز تصّورات متفاوتی از آن شده است، شاهسونها وتاتهای اطراف مشکین شهر این منطقه را ازدامنه های سبلان که نگاه می کنند رویه ای از تپه ها وکوه های درهم تنیدة سخت وتفته را درمقابل دارند که انبوهی وخشونت نهفته درسیمای هویدای آن، از اسرارلطافت و طراوت آن روی نهان حکایت نمی کند. اهالی بدوستان هم از بلندای کوه های بزغوش جزانبوهی کوهها وسیمای آفتاب زدة آن تصوّری از این منطقه اسرارانگیز وزیبا نمی توانند داشته باشند. همین اوصاف سبب شده است نه تنهاهمسایگان شرقی و جنوبی، بلکه هرتازه واردی این منطقه را قره داغ نامند.

آن روی قره داغ، امّاحرف وحدیث دیگر دارد، شادابی وخرمی درکوه ها وتپه هایش موج می زند ومراتع وجنگلهایش پوشیده ازدرختان وگیاهان سرسبزاست .این سیمای دیگری از همان  آب وخاک است که ازسرحدّات شمالی قابل رویت بوده واهالی جمهوری آذربایجان این دیوارة سبزرا درپس ارس می توانند نظاره وتحسین کنند.

ارسباران عنوان جدیدی است که بکارگیری آن درعمل شیاع قره داغ را درمحل از سرزبانها انداخت. بااین حال در اغلب متون رسمی ومکاتبات اداری بعداز انقلاب مشروطیت، ارسباران رایج گردیده و بعدازآن تاریخ کمتر دیده شده این منطقه رادراسنادرسمی و دولتی قره داغ و یا قره جه داغ نامیده باشند. گفته شد قره داغ وصفی است که همسایگان شرقی ساخته وپرداخته کرده و به یادگارگذاشته اند ساکنین دشت مغان واطراف مشکین شهر هنوز هم بی هیچ تبعیض واستثنائی این لفظ را بکارمیبرند. بااین توضیح که قره درلسان ترکی دلالت برانبوهی وکثرت ودرهم تنیدگی می کند.

همانطوریکه طبیعت اسرارآمیز قره داغ درسیمای چندگانة کوهستانهای آن متجلی گردیده است تاریخ دیرپای آن هم اززوایای متفاوت قابل بررسی می باشد. مهمترین واقعه درتاریخ اهرارسباران تمرکزجنگهای ایران وروس درحوزه آن می باشد، جنگی مستمر وتمام عیار که بخش اعظم تدارکات وافراد قشون ایران ازاین نواحی تامین می شده است، نکته جالب توجه نقش فرماندهی عطا اله خان (آتاخان) ایلخان شاهسون درپیشبرد اهداف جنگ مذکوراست که سالیان دراز دررکاب مرحوم عباس میرزای ولیعهد، قره داغ اهر را به مرکز مقاومت ومقابله با روسها تبدیل کرده بود. علی ایحال اگرایرانی ها درجنگ باروسها بازنده نمی شدند! اگر عباس میرزای ولیعهد جوانمرگ نمی شد! واگرعمارت باشکوه عطاخان شاهسون درروستای ساطی میزان برپای می ماند! گوشه ای از بزرگی وافتخار تاریخ این مرزبوم را می توانستیم بسیاربهتر وبیشترازاین که هست بفهمیم، بعداز جنگ ایران وروس شاید وقوع انقلاب مشروطیت مهمترین رویداد تاریخی درایران باشد، که فرزندان این خطه درهردوجبهة  آن واقعة عظیم، صحنه گردان بوده اند، دریکطرف رحیم خان چلبیانلو ودرطرف دیگر ستارخان  قره داغی راداریم، اولی برضد انقلاب یک تنه ایستاده بود ودومی سردارملت وانقلاب لقب گرفته بود، و سرنوشت کشور درآن مقطع به نتیجة رویارویی این دومرد بزرگ تاریخ وابسته شده و بدینسان قره داغ گرانیگاه سرنوشت ایران گردیده بود.

 ستار خان و باقر خان

  لشکرکشی بزرگ یپریم ارمنی به  اهر ومقاومت رحیم خان دربرابر وی شایدنقطه عطف تاریخ ایران بوده باشد که درخاک پاک این خطه رقم می خورد، می گوینداگر قدرت شصت تیرهای مدرن افرادیپریم نبودند! واگر شاهسونها خلف وعده نکرده بودند! چه بسا طومارمشروطیت ومشروطه خواهی دراهرپیچیده  می شد وتاریخ کشور اینگونه که هست نوشته نمی شد.

رحیم خان شکست می خورد، ودرارک تبریزکشته می شود اماتاریخ قره داغ پایان نمی پذیرد این بار امیرارشد نامی از طایفه حاج علیلو درقلب تاریخ کشورمی تازد وصاحب نام وآوازه  می شود، معروف است بعداز جنگ با سیمیتقو تصمیم به فتح تهران را داشت، آن هنگام که شاه جوان قاجارمضطرب وپریشان بوده وژنرال آیرون ساید انگلیسی باهمکاری رضاخان میرپنج وسیدضیاء طباطبائی نقشة شوم کودتا را برای کشور تدارک می دیده اند.

وقایع تاریخی ازاین دست بیانگر نقش بااهمیت مردم این سامان درتاریخ ایران است بطوریکه تاریخ ارسباران به تنهائی بخش مهمی ازتاریخ معاصرکشوررا بازگو می کند. بااین اوصاف داخل شهراهردرمواجهه با چنین رویدادهائی کاملاً آگاه بوده است درسایه امنیت واقتدار رؤسای طوایفی که همواره بعنوان حاکمان قره جه داغ منسوب می گشتند فعالیت اقتصادی  دامنه داری را دنبال وثروت اندوزی نمایند، درواقع شهراهر درمقایسه بادیگر شهرهای همسطح، یک طبقه منسجم ازثروتمندان وزمینداران را داشته است که درطول سالیان نسل اندرنسل ثروت ومنزلتشان محفوظ بوده است. معروف است بعد از غارت اردبیل که  این بارشاهسونها رحیم خان را هم درکنارخود داشته اند، برخی همراهان نقشة حمله به اهر  را هم می کشیده اند که بامخالفت آشکار آقاخان نصرت الملک مواجه می شوند. موضوعی  که خود رحیم خان نیز هرگز تمایلی بدان نشان نداده و سبب آزردگی خاطر شاهسونها ازوی  شده است. بدینسان بود که مردم اهر درصلح وآرامشی چنین پایدارمی توانستند ازمجموع ظرفیتها وقابلیتهای نهفته بهره ها ببرند. بیش ازهزار روستای آبادوپررونق از منتهی الیه خداآفرین گرفته تا قلب محال خاروانا، فقط به بازار اهرجهت دادوستد دسترسی داشته اند، کاروانسراهای داخل شهر هرروز پذیرای مردمی بوده اند که محصولاتشان را برای فروش درمراکزمتعدد تجاری شهر عرضه می کردند، علاوه بربازار سرپوشیده اهر که تقریباً بنای آن دست نخورده باقی مانده است راسته سه دکانلار وراسته مسجدسفید به اضافه محلة  قلعه قاپوسی ازمراکز مهم دادوستد در اهر بشمارمی رفته است. همچنین وجود بازارهای به اصطلاح تخصصی که محلّ تجمّع اصناف وپیشه های خاصّی بوده اند، ازجملة آنها می توان به بازار مسگران (مسگرخانه)، بازارکلاه دوزان، راسته آهنگران، میدان دواب، میدان تره بار  و . . . که هرکدام به تنهائی حکایت ازحجم بالا وقابل توجهی ازعرضه وتقاضادربازاراهر داشته ودلالت بر نوعی ازانضباط شهری و اعمال مدیریت عمومی صحیح دراجتماع آن دوران می نموده است.

 **  خاک قره داغ (اهر)  **

 ای خوشا خاک قراداغ که خلد ایین است

بوسه گاه ملک و مهبط حورالعین است

عرش با ان عظمت سجده کند برخاکش

 زانکه ارامگه شیخ شهاب الدین است

 منابع :

www.aharri.com

www.ahari-ha.blogfa.com

 www.arasbaran.net

سرزمین وسیع ارسباران به مرکزیت اهر یکی از زیباترین مناطق کشور پهناور ایران محسوب میشود این منطقه که شامل شهرستانهای اهر و کلیبر میباشد به علت قدمت تاریخی و تمدن کهنش و پوشش زیبای گیاهی "جنگلهای معروف ارسباران"هنوز هم مورد لطف هیچ دولتمردی قرار نگرفته . نه تنها در حال حاضر بلکه از زمانهای قدیم این بی توجهی وجود داشته چنانکه در زمان صفویه بدلیل توجه پادشاهان صفوی به شهر های اردبیل و تبریز این شهر را از غافله رونق و پیشرفت عقب انداختند.وجه تسمیه اهر: مورخان در مورد علت نامگذاری این شهر به اهر به موارد گوناگونی اشاره کرده اند از جمله اینکه نام این شهر در قدیم میمند بوده چنانچه نویسنده کتاب حدود العالم در سال 375 ه.ق از اهر بنام میمند نام برده و این منطقه را منطقه ای بسیار آباد توصیف کرده استبعضی دیگر از مورخان در مورد نام اهر اینگونه بیان کرده اند که اهر از کلمه ا ه ر "بفتح الف و سکون ه" که در زبان عربی معنی درخت ون را میدهد.گرفته شده است. چرا که در این منطقه خوش آب و هوا بعلت وفور درختان ون به این نام نامیده شده است .که بعدها اهر نام میگیرد.چنانکه در قرون اولیه اسلامی از آن بنام اهریج یاد شده استعده ای دیگر از مورخان نیز نام این شهر را ریشه در عقاید مذهبی آنان دانسته چنانکه کلمه اهر را از کلمه هر و هور که بمعنای خورشید میباشد و نشان دهنده مذهب مهر و هور پرستی این منطقه دارد . همچنانکه اسامی مناطق وابسته به این شهر تایید کننده این موضوع میباشد مناطق زیر موید مهر پرستی این مناطق در دوران قدیم میباشدبخش هوراند: همان اهورا وند است به معنای مکان خورشیدبخش خروانق : به معنای نگهبان خورشید میباشدو.............. در قسمتهای بعدی به تاریخ ارسباران و طبیعت بکر این منطقه و قلعه های زیادی که در این دیار واقع شده اند خواهیم پرداخت. قلعه معروف بابک خرمدین در این منطقه قرار داردلازم به توضیح است چون مطالب فوق از تخصص نویسنده خارج است امید آن میرود ایرادات و اشکالات آنرا اعلام تا در همین مکان تصحیح گردد باتشکر و امتنان . پیروز و سر بلند باشید

حدود ارسباران

سرزمین وسیعی که از شمال به رود ارس و از مشرق به مشکین شهر و مغان و از جنوب به سراب و اوجان و از مغرب به مرند و تبریز محدود است "قره داغ یا قراجه داغ" ارسباران نامیده میشود که یکی از شهرستانهای مهم و معمور آذربایجان ؛ و از حیث کثرت نفوس و دهات در ردیف بزرگترین تقسیمات کشور میباشد .( ستار خان قراجه داغی در همین منطقه بدنیا آمده) که بعدا راجع به این موضوع اشاره خواهیم داشت.

 جنگل مشهور ارسباران

در بیشتر نقاط غربی و شمالی جنگلات قدیمی وجود دارد که دهات و ایقان - وینق - آئینه لو و حسن آباد و دیزمار با مناظر بدیع خود نمونه بارزی از آنهاست . و با اینکه هزار سال قسمت اعظم ذغال مصرف اهر و تبریز از جنگلات ارسباران تامین شده و هیچگونه مامور (...) نداشته لکن در این چند سال اخیر که گارد و قراول روی آنها گذارده اند ضایعات

قابل توجه است.

البته جنگلات ارسباران از حیث قطر و جسامت بپای جنگلات

مازندران که از رطوبت بحر خزر برخوردار است نمیرسد لکن در عوض صادرات الوار آنجا را هم ندارد. ....

قره قات که در تصفیه و فشار خون موثر است در جنگلهای قراجه داغ به وفور یافت میشود .البته چیدن آن خیلی زحمت دارد.

(این جنگل که بنام جنگل ارسباران مشهور میباشد فعلا تحت الحفظ سازمان ملل میباشد . زیرا گونه های گیاهی به

خصوصی در این منطقه ببار می آید که کم یافت و گاهی نا یافت میباشد .)

 قحط و غلا در ارسباران

از زمان قدیم اطلاعاتی در دست نیست .لکن در این یک قرن سال 1288و1320 قمری در تبریز و سایر جاها و با شیوع یافتن(بیماری وبا) و منطقه قراجه داغ بواسطه ارتفاع محل یا علل دیگر چندان گرفتار نبوده بطوریکه ولیعهد و رجال دیگر نیز

به ارسباران آمده و تا رفع وبا و بلا در این ولایت گذارده اند

مرحوم حکیم الملک صحبت میکرد در وبای 88 بچه بوده در

معییت خانواده خود بقرا خلج و کقالق اهر آمده و تا خاتمه وبا

در آنجا مانده اند.

در قحطی 1336 قمری که همه جا حتی ارسباران انبار غله

آذربایجان دچار قحطی شده بود خود نگارنده آنروزها را بیاد

دارم که موقع رفتن به مدرسه از هر جا میگذشتیم روی نعش ها پارچه کشیده برای دفن مرده ها و نگاهداری زنده ها پول و اعانه جمع میکردند . ده ها نفر زن و مرد برهنه که از فرط

لاغری و گرسنگی - از او مانده بر استخوان پوستی- با قیافه های وحشتناک دور لاشه اسب و الاغ جمع شده و برای بردن و خوردن تکه از گوشت آن همدیگر را چنگ میزدند . و وضع طوری شده بود که احتیاطا همراه نوکر به مدرسه میرفتیم.

البته اذیت و آزار اشرار حاجی خواجه لو و غیره نسبت به زارعین و دهات اطراف و دنباله جنگ بین الملل و پراکندگی

اردوهای متلاشی شده روسی هم در تشدید اوضاع بی تاثیر نبود.

تاریخ مینویسد در یکی از محاصره های هرات طوری قحط و غلا شد که سر لاشه سگ و گربه افراد همدیگر را میکشتند . اعوذ بالله من الجوع. چندین کمیسیون اعانه و خیریه در شهر تشکیل و هر کس بقدر مقدور کمک میکرد لکن:

کشته از بسکه فزون بود کفن نتوان کرد

گندم خرواری سیصد الی چهار صد تومان رسیده و آن موقع لیره یکی دو تومان بود و حالا هفتاد و شش تومان است.

از اینقرار خرواری ده هزار تومان میشود. خانواده های بسیاری از بین رفته و معدودی هم از این فاجعه ببرکت و نوا رسیدند و عده زیادی تلف شد که شرح آن باعث صد گونه ملال است.

گون به گون ، چوخالیر جلالین اهر

چوخ آزدی ، اولکدی ، مثالین اهر

دونیادا، سالمیسان،آدوو،دیل لره

سویله گوروم،ندور،خیالین اهر

«گویجه بئل»اوستونی،دومان آلاندا

سنین ده،ایسلانار،جمالین اهر

«گئچی قیران» اوزی صفالی،داغدی

اوردا ساخلاگینان،مارالین اهر

«شیور» یایلاغینا،چیخاندا،ائل لر

گورسن ائل لرین،جلالین اهر

قیزیل قیه - اهر   ( فروردین سال 1396 )



قیزیل قیه - اهر  (فروردین ماه سال 1396 )



نمایی از شهر اهر (فروردین ماه سال 1396)


نمای  زیبایی از پارک اهر  - پارک چلپردی (فروردین ماه 1396)

اَهَرْ یکی از شهرهای شمالی استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان اهر است. این شهر با ۸۵٬۷۸۲ نفر جمعیت در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بهعنوان پنجمین شهر پرجمعیت استان آذربایجان شرقی پس از شهرهای تبریز، مراغه، مرند و میانه محسوب میگردد.

شهر اهر بزرگترین شهر منطقهٔ ارسباران بوده و بهعنوان مرکز این منطقه شناخته میشود. این شهر برسر جادهٔ تبریز- باکــو و در ۹۰ کیلومتری شمال شرق تبریز قرار گرفتهاست. اهر از شهرهای تاریخی ایران بوده و سنگنبشتهٔ اورارتویی سغندل و نیز بقایای دژهای ساسانی از مهمترین آثار تاریخی این منطقه بهشمار میروند

وجه تسمیه اهر

برخی نام قدیم اهر را «میمند» دانسته اند؛ به گونهای که در کتاب حدودالعالم در سال ۳۷۵ هجری این شهر بدین نام خوانده شده و منطقهای آباد و پررونق شمرده شده است.

برخی دیگر ریشهٔ واژهٔ اهر را به معنای درخت «ون» در زبان عربی دانسته اند که باتوجه به وجود انبوه اینگونه درختان در پیرامون شهر، به این نام مشهور گشته است.

برخی نیز واژهٔ اهر را تکمیلیافته واژهٔ «هور» به معنای خورشید دانسته اند که پیش از ورود اسلام به منطقه و در دوران مهرپرستی به این نام معروف شده است , و البته بسیاری هم از  زمان مرکزیت قره داغ بدلیل تجمع عاشیق لار در این شهرستان نام اوزانلار که از کلمه اوزان یعنی عاشق گرفته شده است را  بیشتر قبول دارند .

پیشینه اهر

در اوایل دورهٔ اسلامی، اهر به جهت قرارگرفتن برسر راه تبریز-اردبیل، از شهرهای پررونق و آباد ایران به شمار میرفته است. فرمانروایان پیشتکین این شهر را پایتخت خود قرار داده بودند. پادشاهان صفوی به جهت قرارگرفتن آرامگاه شیخ شهاب الدین در اهر، به این شهر توجه بیشتری نشان میدادند و اهر را برای مدتی به عنوان حاکم نشین منطقهٔ قرهداغ برگزیده بودند.

در دورهٔ قاجاریه عباس میرزا برای مدتی این شهر را مرکز فرماندهی خود علیه روسها قرار داد. نیروی هوایی شوروی در شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی، اهر و اغلب شهرهای آذربایجان را مورد هجوم قرار داد و در جریان این جمله شماری از اهالی این شهر کشته شدند

جغرافیای اهر:

شهر اهر با ۱۳۶۰ متر ارتفاع از سطح دریا در ۴۷ درجه و ۴ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۸ درجه و ۲۸ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفته است. این شهر در منطقهای کوهستانی واقع شده و کوههای شیور در شمال شرق،  گچی قیران در جنوب و قاشقاداغ در جنوب شرق آن قرار گرفته است. رودخانهٔ کیچیک چای از داخل، اهرچای از جنوب و علیرضاچای و رنگول چای از غرب اهر میگذرند.

از لحاظ تغییرات آب و هوایی، بیشینهٔ دمای اهر در فصل تابستان ۳۴ درجهٔ سانتیگراد بالای صفر و کمینهٔ دمای آن در فصل زمستان ۲۷ درجهٔ سانتیگراد زیر صفر است؛ همچنین میانگین بارش سالانهٔ اهر ۳۱۰ میلیمتر گزارش شده است

شهرستان اهر در سال 1323 تأسیس و براساس آخرین تقسیمات کشوری سال 85، این شهرستان از 2 بخش مرکزی و هوراند تشکیل یافته و دارای 9 دهستان بوده به طوری که 6 دهستان قشلاق به مرکزیت روستای تازهکند، دهستان گویجه بل به مرکزیت روستای خونیق، دهستان اوچ هاچا به مرکزیت روستای یخفروزان دهستان آذغان به مرکزیت روستای آذغان، دهستان بزکش به مرکزیت روستای کرنگاه و دهستان ورگهان به مرکزیت روستای ورگهان در تابعیت بخش مرکزی و 3 دهستان دودانگه به مرکزیت شهر هوراند، دهستان چهاردانگه به مرکزیت روستای آقبراز و دهستان دیکله به مرکزیت روستای مجیدآباد در تابعیت بخش هوراند قرار دارند. این شهرستان از 2 شهر (اهر و هوراند) و تعداد 315 روستا تشکیل یافته است

جاهای دیدنی اهر:

آرامگاه شیخ شهاب الدین اهری از عارفان سدهٔ هفتم هجری در پارک شیخ شهاب الدین شهر اهر قرار گرفته است. پیشینهٔ این بنا که با شیوه اسلامی ساخته شده، به دورهٔ شاه عباس یکم صفوی میرسد؛ البته برخی از بخشهای تاریخی آن به پیش از این دوره و به طور عمده به دورهٔ ایلخانان مربوط میشود.

مساحت کل آرامگاه ۱۴۹۷ متر مربع شامل ایوان، خانقاه، غرفهها، مسجد و چندین گل دسته است. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، موزه عرفان و ادب مشتمل بر سه سالن و یک صحن در بخش خانقاه آرامگاه شیخ شهاب الدین اهری تأسیس شده که اشیای تاریخی و عرفانی و نیز سنگ مزارهای تاریخی را در خود جای دادهاست.

بازار اهر از شاخههای مختلفی تشکیل یافته و دارای ۴ بخش اصلی به نامهای بازار جعفرقلی خان، بازار کفاشان، بازار نصیربیگ و راسته بازار است. این بازار در زمان رشیدالملک، حکمران وقت ارسباران مرمت شده است

خانهٔ تاریخی قاسم اهری از خانههای تاریخی اهر است که در خیابان حزبالله این شهر قرار گرفتهاست. این بنا از اتاقها، سرسرا و نورگیرهای مختلفی شکل گرفتهاست. در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، پارک قاسم اهری در جوار خانه تاریخی مذکور احداث شدهاست

خانه تاریخی بشیر آمر (از نوادگان پسری عباس میرزا)از خانه های تاریخی اهر است که در خیابان شیخ شهاب الدین اهری قرار گرفته است .این بنا از اتاق ها، اندرونی، زیرزمین، یخچال، سرسرا و فضا های دیگری شکل گرفته است، قدمت این خانه به بیش از 110سال می رسد مساحت این ملک 1200 متر مربع و اعیانی آن بیش از 950 متر مربع می باشداز معماری خانه نمای سه طبقه آن از پشت ساختمان و دوطبقه آن از مقابل است در ضمن آجر بکار رفته در ساختمان این بنا در حیاط و کوره ای که در زیر حوض بزرگ حیاط قراردارد بعمل آمده است .در روایات تاریخی این شهر آمده که این بنا برروی یکی از 5 قلعه ماد در دوران باستان ساخته شده است .در حال حاضر این ملک تحت تملک فرزندان ایشان قراردارد

جمعیت اهر:

برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر اهر بالغ بر ۸۵٬۷۸۲ نفر بوده که از این تعداد، ۴۲٬۷۹۶ نفر مرد و ۴۲٬۹۸۶ نفر زن بوده اند؛ همچنین شمار خانوارهای ساکن این شهر، ۲۰٬۸۴۴ خانوار بوده است.

از لحاظ میزان سواد نیز از مجموع پاسخ دهندگان، ۶۰٬۵۱۹ نفر را افراد باسواد و ۱۷٬۹۲۲ را افراد بیسواد تشکیل داده اند؛ به عبارت دیگر ۷۷٫۱۵ درصد از ساکنان شهر باسواد و ۲۲٫۸۴ درصد نیز بیسواد بوده اند

اَهَرْ (Ahar) یکی از شهرهای شمالی استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان اهر است. اهر در ارتفاع ۱۳۴۱ متر از سطح دریا، در ۸۹ کیلومتری شمال شرقی تبریز و ۷۶۵ کیلومتری شمال غربی تهران واقع گردیده ‌است این شهر به عنوان پنجمین شهر پرجمعیت استان محسوب می ‌گردد. شهر اهر در مرکز منطقه سرسبز و خوش آب و هوای ارسباران و در فضایی به وسعت ۱۵ کیلومتر مربع گسترده شده ‌است و به همین دلیل، از آب و هوایی خوش بهره‌مند گشته‌ است. اهر بزرگ‌ترین شهر منطقه ارسباران است و تا پیش از انقلاب اسلامی به عنوان مرکز این منطقه شناخته می‌شد.

این شهرستان در میان ارتفاعات مهمی چون قیزقلعه‌سی به ارتفاع 1266 متر و کوه تاریخی معروف هشت سر با ارتفاع 2536 متر محصور شده و دامنه ارتفاعات مزبور از جهات شمال و جنوب و غرب تا هوراند کشیده شده است. پست‌ترین نقطه، بخش کناره‌های رودخانه قره‌سو که در قسمت شرقی شهرستان واقع و محل کشت و زرع انواع محصولات باغی و زراعی می‌باشد.

جنگل ارسباران

جنگل ارسباران در دل طبیعت بکر و دست نخورده استان آذربایجان شرقی قرار دارد. جنگل ارسباران با وسعت بیش از ۷۰ هزار هکتار سرزمین پهناوری است که از شمال به رود ارس و از مشرق به مشگین شهر و مغان و از جنوب به سراب و اوجان و از مغرب به مرند و تبریز محدود است و شهرستان اهر را در بر می گیرد. بدون شک جنگل ارسباران از مکانهای دیدنی و تفریحی آذربایجان شرقی و همچنین ایران است.ارسبار یا آرازبار و قره داغ یا قراچه داغ نامهایی بودند که جنگل ارسباران در دورانهای مختلف به آنها معروف بوده است.

از ویژگی های منطقه ارسباران شامل کوههای بلند و درختان گوناگون است که نگاه هر‎ ‎بیننده ای را مجذوب و حیران خویش می سازد و همچنین زیست گاه حیواناتی از جمله: خرس قهوه ای، خوک‎ ‎وحشی، روباه، شغال، گرگ، سیاه گوش و‎…. ، ‏ ‎پرندگانی از قبیل :کبک، کبک چیل، جی جاق، کلاغ نوک قرمز‎ ‎و‎ ‎پرندگان شکاری چون عقاب طلایی، شاهین و … همچنین از لحظ پوشش گیاهی دارای گونه های‎ ‎مختلف گیاهی منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط، فندق، گردو و سماق و‏‎ ‎‏ غیره می باشد‏‎ که گاه ‎از نظر تنوع در جهان بی نظیر است.

اهر (با فتح الف و ه) از شهرهای قدیمی استان آذربایجان شرقی ایران است. این شهرستان از شمال به کلیبر، از شرق به مشکین‌شهر و مغان، از جنوب به هریس و از مغرب به ورزقان محدود است. اهر در ارتفاع ۱۳۴۱ متر از سطح دریا، در ۸۹ کیلومتری شمال شرقی تبریز و ۷۶۵ کیلومتری شمال غربی تهران واقع گردیده ‌است.
در گذشته، شهر اهر از سه محله تشکیل می شده است: کوی ساداتلو، کوی نخجوانلو و کوی باغبانلو. هر سه محله مسکونی بوده و در حد فاصل آنها باغات انبوهی وجود داشته است. آب شهر از چند قنات تامین می شده که در محله های مختلف شهر مانند قنات محله چلب‌وردی وجود داشته که امروزه تقریباً همه آنها از بین رفته است.
مورخان در مورد علت نامگذاری این شهر به اهر به موارد گوناگونی اشاره کرده اند از جمله اینکه نام این شهر در قدیم "میمند" بوده چنانچه نویسنده کتاب حدود العالم در سال ۳۷۵ ه.ق. از اهر بنام "میمند" نام برده و این منطقه را منطقه ای بسیار آباد توصیف کرده است. بعضی دیگر از مورخان معتقدند نام اهر به فتح "الف" و سکون "ه" از کلمه ای که در زبان عربی معنی درخت ون را می دهد گرفته شده است؛ چراکه در این منطقه خوش آب و هوا، درختان ون به وفور یافت می شده است.
عده ای دیگر از مورخان نیز نام این شهر را ریشه در عقاید مذهبی آنان دانسته اند، چنانکه کلمه اهر از کلمه "هر" و "هور" که به معنای خورشید می باشد و نشان دهنده مذهب مهر و هور پرستی این منطقه دارد گرفته شده است. به نظر آنوبانینی اسامی مناطق وابسته به این شهر تایید کننده این موضوع می باشد؛ مناطق زیر موید مهر پرستی این مناطق در دوران قدیم می باشد.
بقعهٔ شیخ شهاب‌الدین محمود اهری از اماکن تاریخی و مقدس در این شهرستان است. مسجد جامع و مسجد شیخ عماد نیز از نقاط تاریخی شهر است.

اخرده امیر بی یین یازیسین اضافه لدیرم کی بوجور دییبلر :
شهر اهر قبل از اسلام «اوزانلار» نام داشته
اوزان =عاشیق

باشیمین تاجیسان آتمارام سنی

قیزیلا گوموشه ساتمارام سنی

دنیانین گلیشی گدیشی چوخ دور

هر گلیب گیدنه قاتمارام سنی