دفتـرده گونش رسمینه داشلاندی یـاغیش
آخشام چاغیدیر، دولموش اورکدن نه دئییم
گؤز یـاشلاریمی گؤردو یاواشلاندی یـاغیش
آیریلیق یکی از ترانههای محبوب در زبان آذربایجانی به شمار میآید
که رجب ابراهیمی آن را در ۱۳۳۵ سرود و استاد علی سلیمی آهنگسازی آنها را
انجام داد و خانم وارتوش (همسر استاد سلیمی) از رادیو تبریز آن را اجرا
کرد. ترانه آیریلیق با اجرای رشید بهبودف شهرت جهانی پیدا کرد.
ترانه
آیریلیق را پس از اجرای آن توسط خانم قنادی و رشید بهبودوف خوانندگان
مشهوری چون فلورا کریمووا، یعقوب ظروفچی، جاوید تبریزلی، داریوش اقبالی،
فائقه آتشین، منصور ممقانی، باریش مانچو، سلدا بایجان، زکی مورن، ائمل
سایین، موسلوم گورسس و فاتیح کیساپارماک نیز اجرا کردند.
متن ترانه آیریلیق:
گئجه لر فیکریندن یاتا بیلمیرم
بو فیکری باشیمدان آتا بیلمیرم
نئیله ییم که سنه چاتا بیلمیرم
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
اوزوندور هیجرینده قارا گئجه لر
بیلمیرم من گئدیم هارا گئجه لر
ووروبدور قلبیمه یارا گئجه لر
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
یادیما دوشنده آلا گوزلرین
گویده اولدوزلاردان آلام خبرین
نئیله ییم کسیبدیر مندن نظرین
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
آیریلیق دردینی چکمه ین بیلمز
یاردان آیری دوشن گوز یاشین سیلمز
دئییرلر اینتظار خسته سی اؤلمز
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
نئجه کی ائلیمدن آیری دوشندن
سورار بیربیرینی گوروب بیلندن
حسرتله سیزلار یار داییم بو غمدن
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
ایل لردی اوزاقام آرخام ائلیم دن
بلبلم دوشموشم آیری گولوم دن
جور ایله آییریب شیرین دیلیم دن
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
اولوبدور بیگانه یاریم_ یولداشیم
غریبه ساییلیر سئوگیم – سیرداشیم
بوجاوان چاقیمدا آغاردیب باشیم
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
منی آغلاداندان گولوش ایسته رم
آیری دوشنیمله گوروش ایسته رم
حصاری ییخماقا یوروش ایسته رم
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
سئوگیلیک اولوبدور شانی فرهادین
سئوگی سی هاردادیر، هانی فرهادین
دییه ره ک چیخاجاق جانی فرهادین
آیریلیق، آیریلیق، آمان آیریلیق
هر بیر دردن اولار یامان آیریلیق
ترجمه ترانه آیریلیق به فارسی:
از فکر تو شبا خوابم نمیبره
نمیتونم این فکر رو از سرم بیرون کنم
اینا رو میگم چون نمیتونم بهت برسم
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
در هجر تو سیاه و درازند شبا
نمیدونم کجا برم من شبا
قلب منو زخمی کرده شبا
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
وقتی چشای رنگیت یادم میافته
تو آسمونا از ستارهها خبرشونو میگیرم
چیکار کنم که نظرشو از من بریده
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
درد جدایی رو هر کی نکشه نمیفهمه
پاک نمیکنن چشمی که از یارش جدا مونده
میگند بیمار انتظار نمیمیره
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
چطور وقتی دور میشم از ایل و تبار
میپرسم تک تکشونو از خبر دار
زاری میکند از حسرت این غم دائما یار
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
سالهاست از ایل و تبارم دورم
بلبلم که از گلم دورم
با جفا جدا کرده منو از زبان شیرینم
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
یار و یاورم بیگانه گشته
عشق و همرازم به سان غریبه گشته
از جوانی مویم سپید گشته
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
از اونی که منو گریونده خنده میخوام
با اونی که جدا افتادهام دیدار میخوام
برا فرو ریختن حصار یورش میخوام
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
عاشقی شده شان فرهاد
کجاست معشوق فرهاد
موقع گفتنش در میاد جون فرهاد
جدایی، جدایی، امان از جدایی
از هر دردی بدتر جدایی
داشلی قالا (قلعه سنگی) یکی از ترانههای فلکولوریک آذربایجان است که خوانندگان بسیاری آن را اجرا کرده اند.
Bulaq asta toz olar
başi dolu qız olar
Əyil dəsmalın gatar
Mən gatarsəm saz olar
Bu qala daşlı qala
Çınğıllı daşlı qala
Qorxuram yar gəlməyə
Gozlərim yaşlı qala
Dağlara çəm daşəndə
Qəlbimə qəm daşəndə
Ruhum bədəndən oynar
Yadıma sən daşəndə
Qızıl gal olmayaydı
Saralıb solmayaydı
Bir ayrılıq bir olom
Heç biri olmayaydı
سودان گلن سورمهلی قیز
چوخ اینجیدیر کوزه سنی
ائله ناز ایله گلیرسن
آپاریرلار بیزه سنی
کوزهنی الیندن آللام
قولووو بوینوما ساللام
گلسون سنی اوزوم آللام
دی دورگل آماندیر، اؤللم
سئوگیلیم، یاماندیر، اؤللم
کوزه نی ایپک بزه رم
عشقینده چوللر گزه رم
سنسیز من نئجه دوزه رم
دی دور گل آمان گونودیر
عشقیمین یامان گونودیر
ترجمه فارسی:
آی دختری که آب را پر کرده ای و سرمه به چشمات کشیده ای
کوزه ای که بر دوش داری خیلی تو را اذیت میکند
آنطور که تو با ناز و ادا قدم از قدم برمیداری
تورا به خانه ما خواهند برد
کوزه را ازدستانت میگیرم
و دستت را دور گردنم حلقه خواهم کرد
ای دختر زیبا تورا خودم خواهم گرفت
امان از این وضع زود پاشو بیا من میمیرم
ای عشق من روزگار نامرد است میمیرم
برای کوزه ات ابریشم میبافم
از عشق تو آواره صحرا میشوم
بی تو من چگونه میتوانم صبوری پیشه کنم
امان از این وضع زود پاشو بیا من میمیرم
ای عشق من روزگار نامرد است میمیرم
Sudan gələn sürməli qiz
Cox incidir kuzə səni
Elə naz ilə getmədəsən
Aparırlar bizə səni
Kuzəni əlindən allam
Əlimi boynuna sallam
Ay qiz, səni ozum allam
Ax, di dur, gəl amandir, ölləm
Sevgilim, yamandir, ölləm
سئوگیلیم من سنه جانان دئمه ییم بس نه دئییم؟
جانیمی جانینا قوربان دئمه ییم، بس نه دئییم؟
اؤز جانیندان، نفسیندن جانیما جان وئردین
گوءنده مین دفعه سنه جان دئمه ییم، بس نه دئییم؟
سون باخارکن منه بعضاً ائله کوءسکون- کوءسکون
اولدو جان موءلکو پریشان دئمه ییم، بس نه دئییم؟
دیکیلیب گؤزلریم حسرتله وصالین یولونا
گلمه سین کؤنلومه هجران دئمه ییم، بس نه دئییم؟
سن جانیمسان، جگریمسن، گوءل آچان باختیمسان
اولموشام حوءسنونه حیران دئمه ییم، بس نه دئییم؟
یانمایان عشق اودونا قدرینی بیلمز عشقین
گل منیم عشق اودوما یان، دئمه ییم، بس نه دئییم؟
یوخ منیم باشقا گؤزل لرده بیلیرسن کی، گؤزوم
سنی ایستر بو سلیمان دئمه ییم، بس نه دئییم؟
نه گؤزل یاراتمیش یارادان سنی
ائله بیل غونچه سن گول آراسیندا
محتاجی اولدوغوم خوش سؤزلرینی
ساخلاما دوداخنان دیل آراسیندا
قاچما مندن آی سئوگیلیم
سئوگی بو دونیانین دی
قاچما مندن آی اینصاف سیز
بیر قیز بیر اوغلانین دی
نه غوصصه بیله ردی اوره گیم نه غم
سن سیز لیک کؤنلومو گؤینه دیر هر دم
گؤرورسن دردیمی دییه بیلمیره م
قالیب سؤز صحبتیم دیل آراسیندا
قاچما مندن آی سئوگیلیم
سئوگی بو دونیانین دی
قاچما مندن آی اینصاف سیز
بیر قیز بیر اوغلانین دی
گؤزل لر ایچینده سئچیلیر بویون
گؤزومه کؤنلومه تیکیلیب بویون
دوسلار سوروشورلار نه واخدی تویون
قالمیشام نه دئییم ائل آراسیندا
قاچما مندن آی سئوگیلیم
سئوگی بو دونیانین دی
قاچما مندن آی اینصاف سیز
بیر قیز بیر اوغلانین دی
متن آهنگ:
آذربایجان گول چیچکلی دوزلر، گول یاناخلی اوزلر، غم کدرله دولدون یاشلی گوزلر
آذربایجان تیترهدی یر بیردن، آغلادیم سن ده من، گوزلریم آغلارکن، آخدی سوزلر
گوز یاشین سیل، بوتون ائللره باخ، اَلبیر اولمیش ایران تا که آذربایجان قالماسین دار گونده، تز هارایینا چاتدی هر طرفدن
سسلندی آی جانیم آذربایجان، ایرانین اوجا باشی شانلی قارداش
آذربایجان ای دیار مردان، بر فراز ایران، همچو مهرتابان سرفرازی
در این غمها در کنارت هستم، با تو من پیوستم، دست تو در دستم، با تو هستم
اِولر بیردی، بیریده اوچسا، هرطرف هریاندان، اَل قاتار قارداشلار تا دایاق اولسون اوز قارداشینا
دیللر بیردی، اورگی بیر اولان مهربان گوزلرله، آشنا سوزلرله، یارالی قارداشا جان دیرله
در این غمها در کنارت هستم، با تو من پیوستم، دست تو در دستم، با تو هستم
آذربایجان سنله من آغلادیم، یاراوی باغلادیم، گئچمیش اولسون سندن، غملی گونلر
آذربایجان شنلی گونلر گلسین، گوزیاشون گول سیل سین، گول اوزون بیر گولسون، تازه گوللر آچسین باغلاروندا
برگردان فارسی:
آذربایجان، با دشت های پرگل، و با چهره هایی گلگون و چشم هایی اندوهگین و گریان
آذربایجان، ناگهان زمین لرزید، من با تو گریستم، با چشمان گریانم، حرفهایم جاری شد،
اشکهایت را پاک کن و مردم را ببین، همه ایران دست به دست هم داده، تا که آذربایجان در روز سختی تنها نماند، به فریادش رسیدند از هر طرف
ندا داد ای جان من آذربایجان، ای سربلندی ایران، ای برادر عزیز
آذربایجان ای دیار مردان، بر فراز ایران، همچو مهرتابان سرفرازی
در این غمها در کنارت هستم، با تو من پیوستم، دست تو در دستم، با تو هستم
خانه ها یکی است، اگر هم یکی ویران شد، از هر طرف برادران همت میکنند، تا پشتیبان برادرانشان باشند
زبان ها یکی است، یاران یکدل با حرف های آشنا، با چشم های مهربان، با حرف های آشنا، با برادر داغدار همدردی میکنند
در این غمها در کنارت هستم، با تو من پیوستم، دست تو در دستم، با تو هستم
آذربایجان، من با تو گریستم، زخمهایت را بستم، دور باد از تو روزهای غمبار
آذربایجان، روزهای شادی از راه برسند، گَل اشکهایت را پاک کند، رویت خندان شود، گلهای تازه در باغهایت بشکفند
گجهلری رویامداسان
کیملره قالدی دونیا؟
دولوب بوشالدی دونیا
اولمادی سیرّین آچان
سحیرلی قالدی دونیا
یاراتدی او یارادان
جفاسین چکدی اینسان
اولمادی سیرّین آچان
سحیرلی قالدی دونیا
سونلر اوتا یاندی
کول اولدی آدی قالدی
شاهلاری توپراق آلدی
کیملره قالدی دونیا؟
دونیا دونیا، دونیا دونیا، کیملره قالدی دونیا؟
Kimlere kaldi dunya
Dolub boşaldın dunya
Olmadi sirrin acan
Sehrli qaldı dunya
Yaratti o yaradan
Cefasin cekti insan
Yaratti o yaradan
Cefasin cekti insan
Olmadi sirrin acan
Sehrli qaldı dunya
Kimlere kaldi dunya
Dolub boşaldın dunya
Dunya Dunya, Dunya Dunya, Dunya Dunya
Kimlere kaldi dunya
Dunya Dunya, Dunya Dunya, Dunya Dunya
Sevenler ota yandi
Qul oldu adi qaldı
Sahlar torpaq aldi
Kimlere kaldi dunya
Kimlere kaldi dunya
Dolub boşaldın dunya
Dunya Dunya, Dunya Dunya
Kimlere kaldi dunya
Olmadi sirrin acan
Sehrli qaldı dunya
داغلار قیزی ریحان ریحان ریحان
عالم سنه حیران حیران حیران
نه قشنگ سن ای قیز… گول چیچک سن ای قیز
بیر دانا سان ای قیز…دوردانا سان ای قیز
گوزللر گوزلی ریحان ریحان…سودانین ازلی ریحان ریحان
عالم سنه حیران حیران حیران…نه قشنگ سن ای قیز
گول چیچجه سن ای قیز… بیر دانا سان ای قیز…دوردانا سان ای قیز
زیل قارا دیر گوزون ریحان ریحان… بالدان شیرین سوزون ریحان ریحان
عالم سنه حیران حیران حیران… نه قشنگ سن ای قیز… گول چیچجه سن ای قیز…
بیر دانا سان ای قیز… دوردانا سان ای قیز
آهنگ شاد گیله نار از عاشیق محبوب خلیلی
متن آهنگ گیله نار
سوساییب دی یئنه کیمین قانینا
خومار خومار باخار هار گؤزلرین
نولار بیرده دولاناردین باشینا
گیلا نار باشینا ، سونا یار باشینا
قوربانی اولایدیم قارا گؤزلرین
اوتایلیسان گیله نار ، بوتایلیسان گیله نار
باکی لیسان گیله نار ، تبریزلیسن گیله نار
کلیبریسن گیله نار ، اهرلیسن گیله نار
مشکین لیسن گیله نار ، هریس لیسن گیله نار
هوراند لیسان گیله نار ، اینجار لیسان گیله نار
آی گیله نار اؤلورم ، سنی من سئویرم ، گیله نار اؤلورم یار
ستارخان سردار ملی ایران
زندگینامه و ویژگیهای رفتاری
ستارخان یکی از مبارزان و سرداران زمان مشروطه بود که به سود مردم در برابر نیروهای دولتی در شهر تبریز و آذربایجان کوششها و دلیریها کرد. در ایران ستارخان را سردار ملی مینامند.
ستار قرهداغی سومین پسر حاجی حسن قرهداغی است که نزدیک سال 1284-1285 چشم به جهان گشود. ستار در جوانی مانند یعقوب لیث به جرگهی لوتیان و جوانمردان محلهی امیرخیز تبریز در آمد و از همین روی با افراد محمد علی شاه قاجار درگیر
شد و به ناچار از شهر گریخت و به راهزنی پرداخت. در این زمینه گفته
میشود که از ثروتمندان میگرفت و به تهیدستان میسپرد. پس از مدتی
توانست با میانجگری بزرگان به شهر بازگردد و در همین مدت با توجه به
ویژگیهای رفتاری که داشت مورد اعتماد مردم قرار گرفت.
در زمان مشروطه نیز فرماندهی نیروهای ارمنی، قفقازی
و تبریزی را بر دوش داشت و مقاومت جانانهای در برابر نیروهای دولتی ضد
مشروطه انجام داد و این مقاومت درخور ستایش باعث شد تا آرام آرام نام او در
روزنامههای اروپایی مطرح گردد. ولی با چراغ سبز محمدعلی شاه قاجار
و همراهی انگلیس نیروهای روسی به سمت تبریز به راه افتادند و توانستند راه
جلفا را باز کنند. در این میان نیروهای مشروطه خواه در تلگرافی اعلام
کردند که شهر تبریز را به دست نیروهای دولتی خواهند سپرد تا به دست نیروهای
بیگانه روس نیفتد. ولی تلگراف محمدعلی شاه به روسها باعث جلوگیری از
پیشروی آنها به سمت تبریز نشد و تبریز به دست نیروهای بیگانهی روس
افتاد.
ستارخان نتوانست چیرگی نیروهای غیرایرانی و بیگانه را
بپذیرد و در این میان کنسول روس (پاختیانوف) که میخواست درفشی از
کنسولخانهی روس بر سردر خانهی ستارخان بزند و او را زینهار دولت روس
بدهد با این پاسخ سردار ملی روبرو شد: «ژنرال کنسول، من میخواهم که هفت دولت به زیر بیرق دولت ایران بیایند. من زیر بیرق بیگانه نمیروم.»
پس از پسکشیدن نیروهای روس از تبریز، مردم به رهبری ستارخان، حاکم دستنشانده و خودکامهی تبریز -رحیم خان- را از شهر بیرون راندند. ستارخان این بار به همراه سالار ملی یعنی باقرخان به سمت تهران بهراه افتاد. پس از پیروزی مشروطهخواهان ستارخان و یاراناش حاضر به واگذاری جنگافزارهای خود نشدند. ستارخان در درگیری که میان نیروهای دولتی و او به همراه یاراناش در باغ اتابک رخ داد، از ناحیهی پا دچار آسیب دیدگی شد و پس از آن همهی یاران او ناچار به واگذاردن جنگافزارهای خود شدند. پس از این ستارخان خانهنشین شد و پزشکان برای درمان او کوششها کردند، ولی سرانجام در سال ۱۳۳۲در تهران چشم از جهان فروبست و در میان سوگواری هزاران هزار از باشندگان تهران، در جوار بقعه حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
ویژگیهای رفتاری
ایراندوستی: ایران را به اندازهی پرستش دوست میداشت و به جداسَری آن از دل و جان دلبسته بود.
دلیری و رشادت: این دو ویژگی رفتاری به اندازهای در وی آشکار بود که در میان مردم مانند زبانزد شده بود.
عزم و اراده:
هرگز در عزم و ارادهی وی سستی رخ نمیداد، همواره مانند کوه آهنین در کار
خود پایدار بود و تندباد درخدادها نمیتوانست او را نا امید کند.
کارآزمودگی در جنگ: هر چند لشکری نبود ولی در زمینهی کارهای جنگی بسیار باهوش بود و گروه چیره یا شکستخورده را پیشبینی میکرد.
درستقولی: در سر قول خود تا پای جان ایستادگی میکرد.
گذشت و اغماض: کینهتوز نبود و کینهی کسی را در دل نگاه نمیداشت.
در بین مردانی که برای دفاع از مشروطیت و حقوق ملت دست به شمشیر برده و آنرا پس از استبداد صغیر دو مرتبه بازگردانیدند، ستارخان سردار ملی مقام اول را دارد؛ بحق او قهرمان مشروطیت ایران است.
ستارخان پیش از مشروطیت از لوطیان تبریز بود. لوطیان تبریز از قدیم طبقه خاصی را تشکیل میدادند و اخلاق و عادات بخصوصی داشتند. با حکومت و مأمورین دولت همیشه مخالفت می نمودند؛ چنانکه در عصر شاه طهماسب صفوی عده ای از آنان در عصیان طغیان نمودند و به مجازات رسیدند. پس از بروز اختلاف بین متشرعه و شیخیه، لوطی ها نیز دو دسته شدند و به مخالفت همدیگر برخاستند. اعمال و رفتار آنان مورد توجه طبقات مردم بود. محمدامین خیابانی دیوانی به زبان ترکی درباره وقایع لوطی های تبریز سروده که در عهد نادرمیرزا مؤلف "تاریخ تبریز" با وصف چند دفعه چاپ کمیاب بوده است. ستارخان از لوطیان بومی نبود، بلکه اصل او از قراجه داغ و از ایل محمدخانلو بود. خود به شیخیه اعتقاد داشت و روزگاری در اطراف شهر به سر می برد. پنهانی به مشهد رفته و برگشته بود.
ستارخان پس از اعلام مشروطیت به شهر آمد و به اسب فروشی اشتغال ورزید و سپس جزو مجاهدین مسلح گردید. پس از بمباردمان مجلس، دعوت انجمن ایالتی آذربایجان را که خود را به دنیا جانشین مجلس بمباردمان شده معرفی می کرد، قبول کرد. در محله امیرخیز با قوای دولتی جنگ نمود. با وصف شکست مجاهدین و سست شدن آنها، وی استقامت به خرج داد و تسلیم نشد و محله امیرخیز را به تصرف قشون دولتی نداد. وقتی بر ایران گذشته است که مشروطیت فقط در محله امیرخیز تبریز وجود داشت و همه جای ایران در دست پادشاه مستبد بود.
ژنرال قونسول روس به وی بیرق روسیه داده و تضمین می کرد که اگر تسلیم شود از تعرض محمدعلی شاه مصون باشد، اما او میهن پرست تر از آن بود که این پیشنهاد را قبول کند . آنقدر مقاومت کرد تا مجاهدین محلات دیگر به جنبش آمدند و قوای دولت را عقب راندند. این مقاومت به محمدعلی شاه معلوم ساخت که بلوای تبریز امری جدی است و ممکن است کار آن بلوا بالاتر گیرد و کار به جاهای باریکتر بکشد. این بود که عین الدوله را به محاصره تبریز فرستاد و از عشایر و خوانین نفر و اسلحه خواست. ستارخان بدواً اردوی ماکو را منهزم نمود و بعداً عین الدوله را عقب نشاند و بر تبریز مسلط شد.
پس از آنکه قشون روس وارد تبریز گردید، وی به شهبندری عثمانی (قونسولخانه) پناه برد و بالاخره به طهران رهسپار شد. در پایتخت مشروطه پذیرایی گرم و باشکوه از وی به عمل آمد. ستارخان با شاه و نایب السلطنه در یک کالسکه نشسته، با جلال تمام وارد شهر گشت و در باغ اتابک منزل گرفت.
چون پس از فتح تهران به دست ملیون، احتیاجی به وجود مجاهدین نبود و این جماعت با در دست داشتن اسلحه امنیت پایتخت را متزلزل می کردند، دولت مشروطه بر آن شد که اسلحه مجاهدین را جمع کند. مجاهدین تهران به منزل ستارخان سردار ملی جمع شده، بنای مقاومت را گذاشتند. در نتیجه تیراندازی ها تیری به پای او اصابت کرد و (بدین گونه پایی که در صحنه های آتش و خون دلیرانه و بی تزلزل گام زده بود با تیر دولت انقلابی از رفتار باز ایستاد و بنا به قول احمد کسروی "بدینسان یگانه قهرمان آزادی از پا درافتاد" - تاریخ هیجده ساله، ص 143) مجاهدین مغلوب شدند. در اثر آن تیر مزاج ستارخان علیل شد. مرگ سردار ملی را عصر روز سه شنبه 25 آبانماه 1293 شمسی مطابق به 28 ذیحجه 1332 قمری نوشته اند. سردار هنگام پیوستن به جاودانگی 48 سال داشت. جسم بی روح وی را در مقبره طوطی در جوار بقعه حضرت عبدالعظیم در شهر ری به خاک سپردند. آرامــگـــاه ســـردار تا سال 1324 شمسی وضع حقیرانه ای داشت. در این سال پس از میتینگ طرفداران پرشور ستارخان بر سر قبر وی، یک آرامگاه موقتی ساخته شد. ولی یک سال بعد این آرامگاه با خاک یکسان شد. بعدها به همت امیرخیزی و دیگران، سنگ قبری برای آرامگاه سردار تهیه شد که به قول سلام الله جاوید "اگر چه لایق آن مرحوم نبوده، ولی از هیچ بهتر است".
این بود تاریخ زندگانی پرحادثه مردی که مشروطیت ایران را نجات داده است. در یک خانواده کوچک به دنیا آمد، در یک محیط فاسد تربیت شد، در یک ساعت بحرانی دست به اسلحه برد. چون مدافع مشروطیت بود او از یک حرکت مترقی دفاع کرد و نامش جاویدان شد. شاید این سخن حکیم ارد بزرگ اندیشمند بلند مرتبه کشورمان وصف حال چنین مردان آزاده ایی باشد که : برآزندگان خواهند ساخت سرآیندگان از پس آن خواهند سرود و زمین آیندگان را بارور می سازند . و هم او باز می گوید : پرهای خون آلود برآزندگان نقش زیبای آزادی آیندگان است .
درباره ستارخان خیلی چیزها نوشته و گفته اند. در خارج از آذربایجان او
را به درستی نشناخته اند. در خود آذربایجان نیز چون مردم عادی نمی
توانستند بر خود هموار کنند که یک نفر اسب فروش بر یک شهر بلکه بر یک
ایالت فرمانروا باشد. درباره او برای کوچک کردن او قصه ها ساختند و
پرداختند. اما حقیقت قضیه اینکه وی مردی شجاع و میهن پرست و نسبت به
مشروطیت صمیمی بود و چون از آن دفاع کرده، قهرمان مشروطیت به شمار رفته
است و خالی از ضعف و نقص نبوده است. غیر از آن هم نمی شد از وی متوقع بود
و جوانمردی هائی هم داشته است.
دو برادر و یک برادرزاده او را سالداتهای روس به دار زده اند، یعنی در راه مشروطیت قربانی داده است؛ بنابراین سزاوار احترام است.
ستارخان سردار بزرگ ایران
|
تقدیم به روان پاک ستارخان , سردار بزرگ آذری ایران که آرزو داشت هفت کشور جهان همچون گذشته به زیر درفش شکوهمند ایران زمین باشد
در
بین مردانی که برای دفاع از مشروطیت و حقوق ملت دست به شمشیر برده و آنرا
پس از استبداد صغیر دو مرتبه بازگردانیدند، ستارخان سردار ملی مقام اول را
دارد؛ بحق او قهرمان مشروطیت ایران است. ستارخان پیش از مشروطیت از لوطیان
تبریز بود. لوطیان تبریز از قدیم طبقه خاصی را تشکیل میدادند و اخلاق و
عادات بخصوصی داشتند. با حکومت و مأمورین دولت همیشه مخالفت می نمودند؛
چنانکه در عصر شاه طهماسب صفوی عده ای از آنان در عصیان طغیان نمودند و به
مجازات رسیدند. پس از بروز اختلاف بین متشرعه و شیخیه، لوطی ها نیز دو
دسته شدند و به مخالفت همدیگر برخاستند. اعمال و رفتار آنان مورد توجه
طبقات مردم بود. محمدامین خیابانی دیوانی به زبان ترکی درباره وقایع لوطی
های تبریز سروده که در عهد نادرمیرزا مؤلف "تاریخ تبریز" با وصف چند دفعه
چاپ کمیاب بوده است. ستارخان از لوطیان بومی نبود، بلکه اصل او از قراجه
داغ و از ایل محمدخانلو بود. خود به شیخیه اعتقاد داشت و روزگاری در اطراف
شهر به سر می برد. پنهانی به مشهد رفته و برگشته بود.
ستارخان پس از
اعلام مشروطیت به شهر آمد و به اسب فروشی اشتغال ورزید و سپس جزو مجاهدین
مسلح گردید. پس از بمباردمان مجلس، دعوت انجمن ایالتی آذربایجان را که خود
را به دنیا جانشین مجلس بمباردمان شده معرفی می کرد، قبول کرد. در محله
امیرخیز با قوای دولتی جنگ نمود. با وصف شکست مجاهدین و سست شدن آنها، وی
استقامت به خرج داد و تسلیم نشد و محله امیرخیز را به تصرف قشون دولتی
نداد. وقتی بر ایران گذشته است که مشروطیت فقط در محله امیرخیز تبریز وجود
داشت و همه جای ایران در دست پادشاه مستبد بود.
ژنرال قونسول روس به
وی بیرق روسیه داده و تضمین می کرد که اگر تسلیم شود از تعرض محمدعلی شاه
مصون باشد، اما او قبول نکرد. آنقدر مقاومت کرد تا مجاهدین محلات دیگر به
جنبش آمدند و قوای دولت را عقب راندند. این مقاومت به محمدعلی شاه معلوم
ساخت که بلوای تبریز امری جدی است و ممکن است کار آن بلوا بالاتر گیرد و
کار به جاهای باریکتر بکشد. این بود که عین الدوله را به محاصره تبریز
فرستاد و از عشایر و خوانین نفر و اسلحه خواست. ستارخان بدواً اردوی ماکو
را منهزم نمود و بعداً عین الدوله را عقب نشاند و بر تبریز مسلط شد. پس از
آن، به زور از مردم اعانه خواست و مرتکب بعضی اشتباهات شد و مردم را
ناراضی نمود. (موضوع اعانه جمع کردن ستارخان مربوط می شود به خبردار شدن
انجمن تبریز از بمباردمان مجلس و احتمال کودتا بر علیه مشروطیت نوپا.
نخستین اقدام انجمن پس از اطلاع بر این موضوع، پس از ارسال تلگرافها به
سایر شهرها، در صدد اعزام نیروی مسلح به تهران درآمد. به دنبال این تصمیم
دفتر اعانه ای برای تأمین هزینه این اردوکشی دایر گردید.)
پس از آنکه
قشون روس وارد تبریز گردید، وی به شهبندری عثمانی (قونسولخانه) پناه برد و
بالاخره به طهران رهسپار شد. در پایتخت مشروطه پذیرایی گرم و باشکوه از وی
به عمل آمد. ستارخان با شاه و نایب السلطنه در یک کالسکه نشسته، با جلال
تمام وارد شهر گشت و در باغ اتابک منزل گرفت.
چون پس از فتح تهران به
دست ملیون، احتیاجی به وجود مجاهدین نبود و این جماعت با در دست داشتن
اسلحه امنیت پایتخت را متزلزل می کردند، دولت مشروطه بر آن شد که اسلحه
مجاهدین را جمع کند. مجاهدین تهران به منزل ستارخان سردار ملی جمع شده،
بنای مقاومت را گذاشتند. در نتیجه تیراندازی ها تیری به پای او اصابت کرد
و (بدین گونه پایی که در صحنه های آتش و خون دلیرانه و بی تزلزل گام زده
بود با تیر دولت انقلابی از رفتار باز ایستاد و بنا به قول احمد کسروی
"بدینسان یگانه قهرمان آزادی از پا درافتاد" - تاریخ هیجده ساله، ص 143)
مجاهدین مغلوب شدند. در اثر آن تیر مزاج ستارخان علیل شد. مرگ سردار ملی
را عصر روز سه شنبه 25 آبانماه 1293 شمسی مطابق به 28 ذیحجه 1332 قمری
نوشته اند. سردار هنگام پیوستن به جاودانگی 48 سال داشت. جسم بی روح وی را
در مقبره طوطی در جوار بقعه حضرت عبدالعظیم در شهر ری به خاک سپردند.
آرامــگـــاه ســـردار تا سال 1324 شمسی وضع حقیرانه ای داشت. در این سال
پس از میتینگ طرفداران پرشور ستارخان بر سر قبر وی، یک آرامگاه موقتی
ساخته شد. ولی یک سال بعد این آرامگاه با خاک یکسان شد. بعدها به همت
امیرخیزی و دیگران، سنگ قبری برای آرامگاه سردار تهیه شد که به قول سلام
الله جاوید "اگر چه لایق آن مرحوم نبوده، ولی از هیچ بهتر است".
این
بود تاریخ زندگانی پرحادثه مردی که مشروطیت ایران را نجات داده است. در یک
خانواده کوچک به دنیا آمد، در یک محیط فاسد تربیت شد، در یک ساعت بحرانی
دست به اسلحه برد. چون مدافع مشروطیت بود او از یک حرکت مترقی دفاع کرد و
نامش جاویدان شد.
درباره ستارخان خیلی چیزها نوشته و گفته اند. در
خارج از آذربایجان او را به درستی نشناخته اند. در خود آذربایجان نیز چون
مردم عادی نمی توانستند بر خود هموار کنند که یک نفر اسب فروش بر یک شهر
بلکه بر یک ایالت فرمانروا باشد. درباره او برای کوچک کردن او قصه ها
ساختند و پرداختند. اما حقیقت قضیه اینکه وی مردی شجاع و نسبت به مشروطیت
صمیمی بود و چون از آن دفاع کرده، قهرمان مشروطیت به شمار رفته است و خالی
از ضعف و نقص نبوده است. غیر از آن هم نمی شد از وی متوقع بود و جوانمردی
هائی هم داشته است. دو برادر و یک برادرزاده او را سالداتهای روس به دار
زده اند، یعنی در راه مشروطیت قربانی داده است؛ بنابراین سزاوار احترام
است.
وطن دوستی سردار آذری را ببینید :
ستارخان : مشروطه خواه ، تفنگچی نیست بل آزادی خواه است اگر آزادی نباشد ایران به آشوب کشیده می شود قاجار ، مشروطیت را می پذیرد و یا از ایران می رود .
ستارخان : ایرانیان حق دارند پادشاه خویش را خود انتخاب کنند و همین طور نمایندگان مجلس را .
ستارخان : دولتین انگلیس و روس را از دخالت در امور خاریه ایران برحذر می دارم آنچه بین ماست داخلی است و هر تعرضی به ایران بیجواب نخواهد ماند .
ستارخان : وطن پرست ترین کسی که شناخته ام همانا فردوسی ، پیر مرد توسی است .
ستارخان : شجاعت بدون هدف و آرمان ملی قدرتی محسوب نمی شود .
ستارخان : یکی از بزرگترین آرزوهایم باز گرداندن باکو به سرزمینمان ایران است .
ستارخان : در پاسخ به ظل السظان چنین جملاتی نوشت : اگر یک روز از زندگیم باقی مانده باشد آن یک روز را هم برای استقلال و حفظ کرامت ایران خواهم جنگید حتی اگر لقب شورشی و ضد مملکت به من داده شود .
ستارخان : در نامه ای برای فرمانده قشون روس در سرحد جلفا که به سوی تبریز در حرکت بودند چنین می نویسد:
بدان
ایرانیان شاید تاب پاشاه ستمگری همچون محمد علی شاه قاجار را بیاورند اما
نیروی بیگانه را جز با جام مرگ استقبال نخواهند نمود اگر برنگردید جنازه
شما را برای خانوده تان خواهم فرستاد(آنگونه که نقل شده قزاقهای روس پس از
دریافت نامه از جلفا عبور نکردند)
ستارخان
: چارلز مارلینگ کاردار
سفارت انگلیس در ایران در دسامبر سال 1907 میلادی در جلسه ای برای آنکه
بداند بین دولت روسیه و ستارخان چگونه است این جملات را از فصل نهم
وصیتنامه پطر ، فرمانروای روسیه (هم عصر نادر شاه ) می خواند که : " ممالک
گرجستان و ولایات قفقاز شریان حیاتی ایران است و همینکه نوک نیش تسلط
روسیه بر آن خلید فی الفور خون ضعف از رگ و دل ایران فوران خواهد کرد و
چنان او را از حال خواهد برد که به طبابت هزار افلاطون اصلاح طبیعت او
ممکن نشود ?. بر شما لازم است که بدون فوت وقت ممالک گرجستان و قفقاز را
تسخیر نموده و فرمانفرمای ایران را خادم و نوکر مطیع خود سازید ."
و
ستارخان می گوید فکر می کنم این هذیانهای آخر عمر پطر به دهان بسیاری خوش
آمده است ! او خود تَرکه ایرانیان را که بدست جهانگشای عالم نادر قلی
افشار بود را بارها خورد فرزندانش هم هنوز از زیر لاشه جد خویش بدر نیامده
اند این چند صباحی هم که قفقاز از دست ما خارج شده نیز دوامی ندارد اگر
عمر یاری کند ایران را به شکل سابق باز خواهیم گرداند .
ستارخان : اگر شاه ( محمد علی شاه ) غرورش را زیر پا می گذاشت با حقارت از تهران نمی گریخت .
سایت ایراس
http://www.iras.ir/Default_view.asp?@=4336
ستارخان سردار
ملی (1284-1332ق) فرزند حاج حسن قراجه داغی در منطقه قراجه داغ (ارسباران)
در 32 کیلومتری مهاباد به دنیا آمد. سوابق زندگی او در دوران کودکی و
نوجوانی تا درگیریهای جنبش مشروطه چندان معلوم نیست. از اطلاعات جسته و
گریختهای که از وی به دست آمده، درمییابیم که او با پدر خود در روستاهای
اطراف ارسباران به شغل پارچهفروشی مشغول بوده است.
ستارخان پس از قتل
برادرش اسماعیل به دست نیروهای دولتی به همراه خانواده خود به تبریز مهاجرت
کرد و در محله امیرخیز اقامت گزید و از داشها و لوطیهای آن محله شد.
وی
مدتی جزء سواران حاکم خراسان بود، از آنجا به عتبات عالیات سفر کرد، پس از
چندی به تبریز بازگشت و به مباشری املاک محمدتقی صراف در سلمان مشغول
گردید. سپس به توصیه رضاقلی خان سرتیپ وارد خدمت قراسوران (ژاندارمری) شد و
حفاظت راه مرند و خوی به او محول گردید. چندی بعد مورد توجه مظفرالدین
میرزا (ولیعهد) قرار گرفت، ضمن دریافت لقب خانی، از تفنگداران ولیعهد در
تبریز محسوب گردید. ستارخان بنابر عادت لوطیگری در یکی از درگیریهای خود
با مأمورین محمدعلی میرزا (ولیعهد) در تبریز، مورد تعقیب قرار گرفت، از شهر
گریخت و مدتی به راهزنی پرداخت. سپس با وساطت بزرگان و معتمدین محل به شهر
بازگشت و دلالی اسب را پیشه خود کرد.
در سال 1325ق انجمن ایالتی آذربایجان به واسطه رشادتهای ستارخان و باقرخان به آنان لقب سردار ملی و سالار ملی اعطاء نمود.
با شروع انقلاب مشروطه در تهران و گسترش آن در سراسر کشور، مجاهدین و آزادیخواهان آذربایجانی و قفقازی به فرماندهی ستارخان و باقرخان به حمایت از مشروطیت قیام نمودند و در مقابل قوای 35 تا 40 هزار نفری اعزامی از مرکز و خوانین محلی به فرماندهی عبدالمجید میرزا عینالدوله که برای سرکوبی قیام تبریز اعزام شده بودند به شدت مقاومت کردند و از تسلط آنها به شهر ممانعت نمودند. تبریز به مدت 11 ماه توسط قشون دولتی محاصره شد و از ورود آذوقه به شهر جلوگیری به عمل آمد. زندگی بر مردم بسیار سخت و طاقت فرسا گردید. نهایتاً با وساطت قسنولهای روس و انگلیس و موافقت دولتهای طرفین عدهای از قوای روسیه به تبریز وارد شدند و راه جلفا را برای ورود آذوقه باز کردند. در نتیجه محاصره شهر به پایان رسید و سربازان دولتی و خوانین محلی مخالف مشروطیت از اطراف تبریز دور شدند. بدین ترتیب نقشی که ستارخان و باقرخان در دفاع از مشروطه و تبریز داشتند به پایان رسید.
با
حضور سربازان روسی در تبریز موقعیت برای ستارخان و باقرخان سخت و خطرناک
گردید. آنها به اتفاق جمعی دیگر از سران آزادیخواه به قنسولگری عثمانی
پناهنده شدند. سپس تحت فشار روسها و بنابر دعوت آیتالله محمدکاظم خراسانی
به همراه جمعی از مجاهدین در روز هشتم ربیعالاول 1328ق به تهران مهاجرت
کردند. در تهران استقبال شایانی از آنان به عمل آمد و از طرف مجلس شورای
ملی مورد تجلیل قرار گرفتند و دو لوح نقرهای طلاکوب به ستارخان و باقرخان
اهدا گردید و برای هر کدام ماهیانه مبلغ هزار تومان مقرری از طرف مجلس
تعیین شد و در پارک اتابک (محل فعلی سفارت شوروی) اسکان یافتند.
در جریان ترور
آیتالله سیدعبدالله بهبهانی دولت مشروطه تصمیم به خلع سلاح گروههای مسلح
گرفت، ستارخان با این امر مخالفت نمود و با قوای دولتی به جنگ پرداخت در
این جنگ پای او تیر خورد و تسلیم شد و 30 تن از نیروهای وی کشته و 300 تن
اسیر شدند.
وی چهار سال پس از این واقعه در تاریخ 28 ذی الحجه 1332 درگذشت و در باغ طوطی در جوار حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.