جنگل ارسباران یکی از منابع طبیعی ایرانمان است که از سوی یونیسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته میشود.
ارسباران یا در زبان محلی، قره داغ، جنگلی کوهستانی زیبا و دلربا در
شمال استان آذربایجان شرقی است. ارسباران از جنوب اهر شروع شده و تا حاشیه
رود ارس پیشروی میکند. در شرق با مغان، در جنوب با سراب و در غرب با تبریز
و مرند همسایه است. جنگل ارسباران یکی از منابع طبیعی ایرانمان است که از
سوی یونیسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته میشود. در مورد اهمیت این
عنوان کمی جلوتر صحبت خواهیم کرد؛ اما تا همین جا از ما داشته باشید که
ارسباران هم از لحاظ طبیعی برای کشورمان بسیار مهم است، هم محلی بکر و
دلپذیر برای طبیعت گردی.
در اسپیلت البرز همواره تلاش کردهایم مقاصد خاص و جذاب طبیعت گردی در ایران و جهان را شناسایی کرده و تورهایی برای بازدید از آنها برگزار کنیم. به نظر ما مهم نیست که چند سالمان است و چقدر آمادگی بدنی داریم؛ چون فکر میکنیم هر انسانی در هر مقطعی از حیات خود به کسب تجربههای ناب زندگی در دل طبیعت نیاز دارد. در جریان تور طبیعت گردی آذربایجان شرقی، جنگل ارسباران، رود ارس و بسیاری از دیگر جاذبههای تاریخی و طبیعی استان را میبینیم. در آبشار گرگر آبی خنک به صورت میزنیم، در میان درختان سرافراز ارسباران میگردیم، محو اتمسفر خاص کلیسای سنت استپانوس میشویم و رشادتهای سلحشوران ایرانی را در قلعه بابک تحسین میکنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد برنامههای ما میتوانید به صفحه اختصاصی تور طبیعت گردی آذربایجان شرقی سر بزنید. در مورد سایر دیدنیهای طبیعی و تاریخی استان هم در وبلاگ توضیح دادهایم.
تاریخچه
قلعه بابک برفراز کوهی در نزدیکی کلیبر
تاریخچه ارسباران را میتوان در تاریخ دو شهرستان معروف استان آذربایجان شرقی جست و جو کرد. یکی شهرستان اهر که در گویش محلی به آن ارسبار یا ارسباران هم میگویند و دیگری شهرستان کلیبر که بیشتر بخشهای ارسباران در این شهرستان قرار داشته و در گذشته بذ نامیده میشد. کلیبر در نزدیکی قلعه بابک واقع شده و منطقهی اصلی مقاومت بابک خرمدین و خرمدینان برابر خلفای عباسی بود.
البته رشادتهای ساکنین ارسباران به قیام بابک محدود نمیشود. گویی غرور و استقامت جنگل، در کالبد مردمش هم جاری است. ترکان این منطقه در زمان حملهی اعراب با فرماندهی بابک ۲۲ سال برابر ظلم و تعارض بیگانگان ایستادند. در جریان نبرد عباس میرزا با روسها، عشایر ارسباران بیشتر قشون ایران را تشکیل میدادند. در زمان مشروطه هم عشایر ارسباران به کمک انقلابیون ایران آمدند و در درگیریهای مسلحانه نقش مهمی داشتند.
جغرافیا و حیات وحش جنگل ارسباران
ارسباران و ساحل رودخانه ارس
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، ۷۳ هزار هکتار از جنگل ارسباران از سوی یونیسکو به عنوان ذخیرهگاه زیست کره شناخته میشود. ذخیرهگاه زیستکره مناطق حفاظت شده طبیعی و زیستی در جهان هستند. حفاظت از این مناطق به دلیل حیات وحش، پوشش گیاهی، ویژگیهای جغرافیایی و موارد این چنینی اهمیت دارد. به این ترتیب حفاظت از طبیعت و مدیریت بهرهبرداریهای طبیعی در این مناطق با جدیت دنبال میشود. ذخیرهگاههای زیستکره از نظر پژوهشهای طبیعی و اکوسیستمی هم اهمیت زیادی دارند و به نوعی زیرساختی برای این دست پژوهشها هستند.
اقلیم جنگل ارسباران ترکیبی از اقلیمهای مدیترانهای، خزری و قفقازی است و چون پستیها و بلندیهای زیادی دارد، از اقلیمهای متعددی هم برخودار است. بارندگی منطقه زیاد و بیشتر به صورت برف است. این بارندگیها جویبارهای زیادی را میسازند که همه به رودخانه ارس میریزند. میانگین بارش در کلیبر، ۴۶۱ میلیمتر در سال است که عدد بزرگی است. مثلاً میانگین بارش در استان گلستان، ۴۷۱ میلیمتر و در استان تهران، ۲۷۴ میلیمتر در سال است.
سه اقلیم خزری، قفقازی و مدیترانهای به شکل منظمی در جنگل ارسباران دیده میشوند و روی پوشش گیاهی منطقه اثر میگذارند. دامنههای جنوبی به شکل دشتهای وسیع و دامنههای شمالی از ارتفاع ۸۰۰ متری تا ۲۲۰ متر بالاتر از جنگلهای زیبایی پوشیده شده است. مناطق بلندتر از ارتفاع ۲۲۰۰ متر هم دوباره پوششی به شکل دشت و علفزار دارد.
در پارک ملی ارسباران تنوع وسیعی از گونههای گیاهی و جانوری زندگی میکنند. ۲۲۰ گونه پرندهی ارسباران شامل قرقاول، دراج، کبک، پرندگان شکاری، آوازهخوانها و پرندگان آبزی و خشکیزی میشود. ارسباران زیستگاه ۴۸ گونه از پستانداران مانند بز، کل، خرس قهوهای، گرگ، سیاهگوش و ... است. این منطقه در گذشته زیستگاه مارالهای زیبای ایرانی بود که متاسفانه منقرض شدند. البته هفت راس مارال از پارک ملی گلستان به مرکز تحقیقاتی آینالو در جنگل ارسباران برده شده و اکنون نسل این حیوانات بینظیر در حال احیا است.
تصویری از یک مارال در مرکز تحقیقاتی آینالو
پوشش گیاهی جنگل ارسباران هم متنوع است. درختان بلوط، ممرز، کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب، گلابی وحشی، تمشک و زغالاخته از جمله درختانی هستند که در ارسباران یافت میشوند و نشانی از حیات غنی این منطقه هستند. میوهی جنگلی قرهقات و قارچ دنبلان هم به نوعی نمادی از جنگل ارسباران هستند و به وفور یافت میشوند.
سمت راست میوهی جنگلی قرهقات و سمت چپ قارچ دنبلان
جاذبههای گردشگری ارسباران
رود کلیبر چای که از داخل شهر کلیبر عبور میکند
مناطق کوهستانی و ییلاقهای متعدد جنگل ارسباران به خودی خود جاذبهی طبیعی فوقالعادهای محسوب میشوند و تقریباً به هر جای آن قدم بگذارید، لذت خواهید برد. شهرستان کلیبر در کانون منطقهی حفاظت شدهی ارسباران قرار دارد و برای قدم گذاشتن به جنگل ارسباران، بهترین جا است. تاسیسات آب درمانی کلیبر هم که بزرگترین مجتمع آب درمانی کشور است، در این منطقه قرار دارد.
درختان زغال اخته در کلیبر فراواناند
از جاذبههای جنگل ارسباران میتوان به درخت چنار کهنسال و سرحالی اشاره کرد که به گفتهی اهالی روستانی کوانق بیش از ۵۰۰ سال عمر دارد. درختان چنار کهنسال روستاهای طوعلی سفلی، مکیدی و شاهحیدر و درخت بلوط کهنسال روستای چریق هم از دیگر جاذبههای ارسباران هستند. در قبرستان روستای صومعه در ۶ کیلومتری شمال شهر کلیبر، درختان سرو عجیبی دیده میشوند که تنه و شاخههای پیچ خوردهای دارند.
قلعه بابک و منطقهی حفاظت شده آینالو هم از جذابترینهای ارسباران هستند که پیشتر در موردشان صحبت کردیم. منطقهی آینالو بسیار سرسبز و بکر است و ۴۵ کیلومتر از کلیبر فاصله دارد. جا دارد یادی هم از پارک جنگلی مکیدی بکنیم که در ۲۰ کیلومتری کلیبر در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده و بسیار زیبا است.
نمایی از جنگل ارسباران در منطقهی آینالو
عزیزیم آلا داغا،
گون دوشور آلا داغا.
من قاراداغ اهلی یم،
یاز منی قاراداغا.
دولارین قیمتی 33 تومنن یئنیب 22 تومنه یئری وار تشکور الیرم امیرکانین
امروزه در زبان پارسی فعل مرکب الدرم بلدرم کردن در معانی فحش دادن سخن زشت و درشت گفتن فحاشی کردن تهدید کردن و .. کاربرد دارد که ترکیب نخست ان در زبان تورکی فعل هم جنس یک کلمه چند فعلی می باشد و این افعال در این جمله بخصوص از افعال اولدورمک و بیلدیرمک در زمان اینده اول شخص بکار رفته اند اولدورم بیلدیررم -اولدورم بولدورم به گونهکلی این جمله در زبان ادبی تورکی اینگونه است من سنی اولدوررم و سنه حددیمی (گوجومو) بیلدیررم ، در زبان شفاهی من سنی اولدوررم گوجومو سنه بیلدیررم کاربرد یافته است چنانکه پیداست اصل عبارت بالادر زبان تورکی یک جمله با دو فعل میباشد که در زبان تورکی به سان یک واژه مرکب بکار می رود
بیت اله عبداللهی نماینده مردم اهر در مجلس با انتقاد به عملکرد
حتما شما هم این شعر زیبا را شنیده اید. این شعر در بین قره داغیها و بخصوص خود منطقه قره داغ بسیار معروف شده است. در بسیاری از سایتها و وبلاگها نیز بصورت کامل و یا بصورت جزئی آمده است. شعر « قاراداغ اولکه سینین گور نئجه دیوانه سی ام » از آقای محمد گل محمدی برادرزاده ستار گلمحمدی میباشد. محمد گل محمدی متولد سال 1336 در روستای شؤجیلی ( دره جیک) است و شعر بلند « قره داغ » را در سال 1362 سروده است.
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
…
قره داغ اهلی بیلیر من نئجه دیوانه سی ام
بابکین داش قالاسی، هم نبی کاشانه سی ام
ایسته دیم بیر کره ده سیره چیخام بو ماحالی
آیلارین هیجرانینا سون قویا بلکه وصالی
کؤنلومو چه ن بورویوب دوغما دیاردان آرالی
آخی من خان آرازین قان دولو پیمانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
سئومیشم زیره سی قار سهرامانی شاه داغینین
باش بولاق اورتا قجللی قارالار یایلاغینی
مرد اگیت میدانینی طُرفه گؤزل اویلاغینی
داغینی اصلانینی سیت قایادان لانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
منی مفتون ائلیین ورزقانین حیواسی دیر
کیوانین آغ قیزیلی، مینجوانین بوغداسی دیر
بیر کلیبر زغالی، بیرده اهر آلماسی دیر
اوشتبین آغ نارینین قیرمیزی شاهدانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
بسله نیب تای حضره هر قارا گؤز قیز گلینی
وئرمییب هر اوتن اغیار الینه پاک الینی
وئرمه رم یوز لادانه آی بنیزین بیر تئلینی
گول خانیم نازلی صنم گول پری، گول دانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
بو ائلین صنعتینه،حکمتینه باش اوجادیر
چون جوان عاشیق حسین تک اولو شاعر یارادیب
افتخاریم او مرام عاشیقی صنعت کاریدیر
شاهدین داش اولان اوچ قارداشین افسانه سی ام
قاراداغ اولؤکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
سای حساب سیز بیلیرم کئچمیشینین قهرمانی
بیر مثل چون او وطن خادیمی ستارخانی
نبی تک چوخدی بئله خان بیه، قان اود دورانی
عاشیقی هر تکی ام قربانی هر دانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
شعر گنجینه سی دی اوستاد عاشیق مسکنی دیر
خزرین حجمی قدر فولکلوریندان غنی دیر
شاعرین الهامی گؤم گؤی چمنی، گولشنی دیر
خان چوپان قوشماسی نین اینجه سی دردانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
صحبت آچدیمسا دییم تئللی سازین قدرتینی
مین کونول لر داشییر معنوی ائل ثروتینی
میللته دیلغمی آتدیقجا آنار قدرتینی
خان کرم مجلیسینین غم ائوی غم خانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
بیر زمان باسقی ائدیب شاهلیق ائده نلر ائلیمه
خور باخیب دیر بایاتی قوشما گارایلی دیلیمه
او سببدن چکیلیب غم سه گاهین زابلیمه
بیر شکسته قره باغ ماهنی سنین زیل سسی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
دئیرم بیرده گؤره یدیم او گؤزل چاغلارینی
تویلی بایراملی بوتون کندلی اولماغلارینی
بهمن افسون ائده ن نغمه لی ییغناغلارینی
مرادین چالدیغی اول تئللی سازین شانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
خالقینا ائتسه ستم ظالیم آغیر گون گوزاران
عکس ائدر ماهنی سینا شعرینه نفرتله اینان
ارتجاع ریشه سینه اودلی قلم ضربه ووران
ستارین سرمایه شعرینده کی تازیانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
دینله اشعاریمی ای خالقلارا ظلمت توره دن
ایسته ییب هر بیر عوام خلسه سایاق عقلی گؤده ن
بابکین اؤلکه سینه سورسه خلافت یئنی دن
شمشیره ال آپاران شاعره مردانه سی ام
قاراداغ اؤلکه سینین گؤر نئجه دیوانه سی ام
سورس سایت www.aharri.ir
به سه صورت زیر بیان میشود
اوشودوم ها اوشودوم // داغدان آلما داشدیم// آلماجیغیم آلدیلار// منه ظولوم اتدیلر// من ظولومدن بئزارام// درین قویو قازارام// درین قویو بئش کئچی // هانی بونون ارکئگی// ارکئگ قازاندا قاینار // قنبر یانیندا اوینار// قنبر گئتدی اودونا// قارقی باتدی بودونا// قارقی دیل قمیشدی // بئش بارماقی قوموشموش // قوموشی وئردیم تاتا// تات منه داری وئردی// دارینی وئردیم قوشا//قوش منه قانات وئردی// قاناد آلدیم اوچماقا //حاق قاپیسین آچاقا// حاق قاپوسی کیلید لی// کیلیدی دوه بوینوندا // دوه گیلان یولوندا// گیلان یولی سولودور// سودا بالیق دولودور// گیلان یولی سر به سر//ایچینده میمون گزر// میمونون بالالاری //منی گورجک آغلادی// اورگیمی داغلادی//تومانینا قیغلادی//تومانی دلیک – دلیک//قورباغا بولوک – بولوک// قورباغانی حقلادیم//حسن بیگه ساخلادیم// حسن بیگین نه یی وار// چاکورـ چوخور اتی وار
یا
اوشودوم ها اوشودوم // داغدان آلما داشدیم// آلماجیغیم آلدیلار// منه ظولوم اتدیلر// من ظولومدن بئزارام// درین قویو قازارام// درین قویو بئش کئچی // هانی بونون ارکئگی// ارکئگ قازاندا قاینار // قنبر یانیندا اوینار// قنبر گئتدی اودونا// قارقی باتدی بودونا// قارقی دیل قمیشدی // بئش بارماقی قوموشموش // قوموشی وئردیم تاتا// تات منه داری وئردی// دارینی وئردیم قوشا//قوش منه قانات وئردی// قاناد آلدیم اوچماقا //حاق قاپیسین آچاقا// حاق قاپوسی کیلید لی// کیلیدی دوه بوینوندا // دوه گیلان یولوندا// گیلان یولی سولودور// سودا بالیق دولودور// گیلان یولی سر به سر//ایچینده میمون گزر// میمونون بالالاری //منی گورجک آغلادی// اورگیمی داغلادی//تومانینا قیغلادی//تومانی دلیک – دلیک//قورباغا بولوک – بولوک// قورباغانی حقلادیم//حسن بیگه ساخلادیم// حسن بیگین نه یی وار //چاققور –چوقور چایی وار// بیرجه باتمان بیتی وار// اللی باتمان گؤتو وار
یا
اوشودوم ها اوشودوم // داغدان آلما داشدیم// آلماجیغیم آلدیلار// منه ظولوم اتدیلر// من ظولومدن بئزارام// درین قویو قازارام// درین قویو بئش کئچی // هانی بونون ارکئگی// ارکئگ قازاندا قاینار // قنبر یانیندا اوینار// قنبر گئتدی اودونا// قارقی باتدی بودونا// قارقی دیل قمیشدی // بئش بارماقی قوموشموش // قوموشی وئردیم تاتا// تات منه داری وئردی// دارینی وئردیم قوشا//قوش منه قانات وئردی// قاناد آلدیم اوچماقا //حاق قاپیسین آچاقا// حاق قاپوسی کیلید لی// کیلیدی دوه بوینوندا // دوه گیلان یولوندا// گیلان یولی سولودور// سودا بالیق دولودور// گیلان یولی سر به سر//ایچینده میمون گزر// میمونون بالالاری //منی گورجک آغلادی// اورگیمی داغلادی//تومانینا قیغلادی//تومانی بولوک – بولوک// آفتافا دلیک ـ دلیک// حسن بیگین نه یی وار// گویدن گئدن آتی وار// یئردن گئدن ایتی وار// حسن بیگین آتی اولوب// گلین گئدک گتیرک// اوردوبادا ایئتیرک//اوردوباد ین قوشلاری// قاقیلدار آرپا ایستر// آرپانی کیمدن ایستر// کیلیمچیدن ایستر// کیلیمچی کیلیم توخور// یانیندا بوبلول اوخور
در مشگین هم بصورت زیر گفته میشه که زحمتش رو آقا مهدی کشیدن برا ما فرستادند
اوشودوم آی اوشودوم // داغدان آلما داشیدیم// آلمالاریمی آلدیلار// منه یولا سالدیلار// من بو یولدان بز میشم// درین قویو قازمیشام// درین قویو بئش کئچی // هانی اونون ارکئجی// ارکئج قازاندا قاینار // قنبر یانیندا اوینار// قنبر گئتدی اودونا// قارقی باتدی بودونا// قارقی دیل گومیشدو // گوموشو وئردیم تاتا// تات منه داری وئردی// دارینی سپدیم قوشا//قوش منه قانات وئردی// قاناد داندیم اوچماقا //حاق قاپیسین آچماقا// حاق قاپوسی کیلید لی// کیلیدی دوه بوینوندا // دوه شیروان یولوندا// شیروان یولو بیز باغلار// دوره سی یارپیز باغلار // دسته دسته گول باغلار// او گولون بیرین دره یدیم// ساچ باغینا دوزیدیم // مهدی داییمین توییندا // سیندیریب سیندیریب سوزیدیم
قوشماجالار و سایالار
اوشاقلار فورکلوروندا اوزل و گئنیش بیر سوز خزینه سینه صاحیب اولان و بیر چوخ چئشیتلره و واریانتلاری اولان قوشماجالار دیلارکی اسکی چاغلاردان آغیزلاردان آغیزا،نسیلدن نسیله دولاناراق گلیب بوگونه چاتمیشدیر .
قوشماجالار و اوشاق سایالاری فورم شکلینده ده اوزونه اوزل بیر اوزلیکلری واردیر کی اونلاردان قوشما شکیللری و هجاقوشغولاردیر کی یئددی هیجالی شعرلردن و قافیه لریده عومومیتله (aa…bb..cc..dd) اولورلارو بیرده میصراعلار بیر بیر اوشاغین یادینا دوئشسون دئیه بیتین اونونده گلن کلمه لر اوندان قاباقکی میصراعدا دا گلمیشدیرکی بودا شعرلرین یادا قالماسین قولایلاشدیریب و راحاتلادیر. بو قوشماجالارین بیر چوخودا بیر ناغیل و یا بیر حیکایتده سویلمکددیرلر،کی بیر چوخ زمان اونلاری ناغیلدا سایماق اولار. اشاغیدا بو سایالادان بیر چوخوی وئرلیب:
سورس سایت www.aharri.ir
اهر و منطقه ارسباران یکی از پرجاذبه ترین مناطق کشور و جلوه گاه شکوه
طبیعت در ایران اسلامی است و باچشم اندازی زیبا و کوههای سر به فلک کشیده و
آثار منحصربه فرد تاریخی وگردشگری،سالهای متمادی بافت طبیعی خود را حفظ و
چهره استوارش را برای همیشه تاریخ ماندگار ساخته است.
به گزارش
ایرنا، شهرستان اهر مرکز منطقه ارسباران در 95 کیلومتری مرکز و در شمال شرق
آذربایجان شرقی واقع شده و از شمال به کلیبر، از جنوب به هریس، از شرق به
مشکین شهر و از غرب به ورزقان محدود شده است و به جهت واقع شدن در
شاهراه گردشگری استان، به ویژه مناطق جنگلی ارسباران و دارا بودن جاذبه های
متنوع گردشگری و آثار تاریخی در منطقه و همچنین به عنوان پل ارتباطی بین
استان اردبیل و دشت مغان با مناطق مرزی جمهوری آذربایجان و ارمنستان یکی از
شهرهای مهم گردشگری استان به شمار می رود.
از آثار تاریخی و گردشگری
آن بقعه شیخ شهاب الدین اهری است که در پارک به همین نام قرار گرفته و
آرامگاه شیخ شهاب الدین محمد اهری عارف بزرگ قرن هفتم هجری است.
این بنای تاریخی با معماری اسلامی نشانگر ذوق هنری مردم این دیار در روزگار گذشته می باشد.
تاریخچه
این بقعه به عصر شاه عباس اول می رسد ولی قدمت بعضی از قسمت های آن از
جمله حصار سنگی مقبره و درب شرقی به قبل از دوره صفویه (دوره ایلخانی)
مربوط می شود.
این بقعه دارای یک هزار و 497 مترمربع بوده و ساختمانی
مشتمل بر خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره ها و غرفه های متعدد است که از
قسمت خانقاه این بنا به عرفانی بودن بنا، به عنوان موزه ادب و عرفان شیخ
شهاب الدین اهری استفاده می شود که در سطح کشور در نوع خود اولین موزه بوده
و در حال حاضر شامل سه سالن و یک صحن است.
در سالن ها اشیای عرفانی از قرن 15ـ7 ه.ق. و در صحن سنگ مزارهای قرن 15ـ11 ه.ق. به نمایش گذاشته شده است.
مسجد
جامع اهر با 21 گنبد به ارتفاع پنج متر و روی 14 پایه در وسط و 5/14 پایه
در اضلاع شمالی و جنوبی و با طاق های آجری و ستون های عریض و استوار بنا
شده و یادگاری از دوران سلجوقیان و اتابکان آذربایجان است.
در گذشته و
در قسمت شمالی این مسجد مدرسه علوم دینی دایر بوده و علمای بسیاری در آن
تلمذ کرده اند، این مسجد در سال های اخیر از سوی سازمان میراث فرهنگی و
گردشگری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
بازار سرپوشیده اهر نیز
یکی دیگر از آثار باستانی منطقه می باشد که با طاق های آجری احداث و در
زمان حکمران ارسباران (رشیدالملک) مرمت و بازسازی شده و دارای راسته بازار ـ
بازار نصیربیک و بازار جعفرقلی خان و بازار کفاشان است.
این بنا دارای حمامی بوده که در زمان های قدیم از بین رفته و اکنون محوطه آن دیده می شود.
بازار اهر دارای تزئینات گچبری است و این تزئینات در کمتر بازاری دیده می شود.
بازار
دارای شاخه های متعددی بوده، راسته بازار، بازار کفاشان و بازار نصیر بیگ
قسمتی از بازار های قدیمی اهر است که به شکل و شیوه قدیمی خود پا بر جاست.
کاروانسرای
شاه عباسی نیز با طاق های آجری و معماری زیبا در مسیر جاده اهر- تبریز و
گردنه گویجه بیل واقع شده و دارای یک سالن بزرگ و غرفه های متعدد و منصوب
به دوره صفویه است.
جنگل های متعددی نیز از دیدنی های منطقه ارسباران
می باشدکه از جمله آنها می توان به جنگل طبیعی انداب (پارک جنگلی فندقلو)
اشاره کرد که در 25 کیلومتری اهر به مشگین شهر و بر فراز کوه های سرسبز
روستای انداب قدیم واقع شده که بیشتر پوشش گیاهی آن درختان فندق است.
جنگل طبیعی تنباکولو که در بخش هوراند
واقع شده و به عنوان یکی از مناطق جنگلی ارزشمند رویشگاه گونه های متنوع
گیاهی و یکی از جاذبه های مهم گردشگری شهرستان به شمار می آید که سالانه
پذیرای هزاران گردشگر می باشد.
خانه دکتر قاسم اهری واقع در خیابان حزب الله از قدیمی ترین خانه های موجود در اهر می باشد.
این
بنا دارای سرسرا و اتاق های متعدد است ، زیباترین قسمت بنا نورگیرها و
تزئینات داخل آن بوده و در سال های اخیر قسمت هایی از بنا آسیب دیده که
بوسیله سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان در دست مرمت و استحکام بخشی می
باشد و در سال 84 پارکی به نام پارک دکتر قاسم اهری در مقابل این بنا توسط
شهرداری اهر احداث شده و مورد بهره برداری است.
سد ستارخان اهر نیز در 15 کیلومتری جاده اهر- ورزقان واقع است.
این
سد اخیرا به زیستگاه پرندگان مهاجر تبدیل شده که در تابستان مرغابی ، لک
لک و مرغ ماهی خوار و در فصل زمستان انواع مختلف پرندگان آبزی سیاحان
بسیاری را به این منطقه می کشاند.
همچنین امکان صید انواع ماهی در آبهای این سد و فضای سبز اطراف آن موجب شده تا این محل به تفرجگاهی برای خانواده ها و جوانان باشد.
این منطقه دارای قلعه های متعددی است که از جمله آنها قلعه پشتوی هوراند است که این بنا در روستای پیشتاب از توابع بخش هوراند در ارتفاع 3000 متری ساخته شده و متعلق به دوره اورارتوها می باشد و تنها دارای یک ورودی بوده که مسیر آن دارای پله های سنگی است.
یکی از باارزش ترین و جالب ترین آثار تاریخی بخش هوراند از شهرستان اهر، قلعه پشتو یا پشتاب است که بر بلندترین کوه بین روستاهای پشتاب و کوجان قرار گرفته است.
روستای پشتاب در 12 کیلومتری غرب هوراند و 50 کیلومتری اهر واقع شده است.
قلعه
پشتو در کوهستان بسیار بلند به ارتفاع بیش از 3000 متر بنا شده و حصارهای
آن بسیار مرتفع و صخره ای است و دور تا دورش را پرتگاه های عمیق احاطه کرده
است.
تنها راه ورودی به قلعه معبری است از سمت شمال با 220 پله سنگی و
در ساخت دیوارهای قلعه از سنگ های لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و تعدادی
آجر استفاده شده است.
آثار بدست آمده از درون قلعه که سفال های بدون
نقش و نگار قدیمی است، نشان می دهد که این قلعه در اوایل تسلط اسلام بر
منطقه ارسباران و قره داغ ساخته شده است، از این قلعه که شبیه قلعه بابک و
شاید همزمان با آن بوده است به هنگام نبرد با اعراب حاکم بر منطقه استفاده
نظامی می شده است.
قلعه نودوز نیز در 34 کیلومتری شرق اهر کنار جاده اهر به مشکین شهر واقع شده است.
همچنین قلعه کلهر در سمت شمال روستای کلهر در 20 کیلومتری اهر که مربوط به دوره صفویه می باشد خودنمایی می کند.
قلعه قهقهه از دیگر آثار واقع در دهستان یافت از توابع بخش هوراند شهرستان اهر واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 2500 متر مربع و دارای دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره ها واقع شده است.
دور تا دور این قلعه پرتگاه خطرناک و عمودی شکل طبیعی بوده که گویی به دست بشر صخره ها پیرایش یافته است.
اهر با جمعیتی بالغ بر 200 هزار نفر و
با داشتن 962 روستا و 17 دهستان و پنج بخش یکی از زیباترین و در عین حال
محرومترین شهرستان های استان آذربایجان شرقی است. این شهر در دوران پیش از
اسلام مسیر تجارت بین اردبیل، مرکز آذربایجان ایران به مناطق ارمنستان بوده
است.
شهرستان اهر آثار باستانی و چشم اندازهای طبیعی زیبا و متعددی دارد که در سطور پایین به اختصار معرفی می شود.
1-
بقعه شیخ شهاب الدین محمود اهری، از عرفای معروف قرن هفتم هجری در جنوب
شهر اهر در انتهای خیابان شیخ شهاب الدین در زمینی به مساحت تقریباً 87000
متر واقع شده است.
در ضلع شرقی بقعه مسجد کوچکی به ابعاد 90/6+30/9 متر قرار دارد که قبری نیز منسوب به یک امامزاده ناشناس در آن وجود دارد.
2-
شهر اهر دارای بازاری خوب و زیباست. این بازار دارای تزئیناتی است که در
بازارهای شهرهای دیگر کمتر دیده می شود. قسمت عمده آن دو طبقه و دارای
راسته های مستقیم و تماماً گنبد آجریت بنای بازار در قدیم با تیر حصیر
بوده، مرحوم رشیدالملک حکمران ارسباران تغییرات و تعمیرات کلی در بنای آن
داد و پس از اتمام تعمیرات در شب مبارک نیمه شعبان 1321 هجری قمری با جشن و
چراغانی مفصل آن را افتتاح کرد.
3- مسجد جامع: این مسجد در خیابان
قدس واقع شده و به دوره سلجوقی و اتابکان منسوب است. در ورودی مسجد، طاق
نمای آجری معمولی دارد. بر سنگ نبشته سردرب چهار سطرکنده شده است بتاریخ
ثلث و عشرین و مائه بعدالالف من الحجره 1123 هجری قمری، که این مسجد به
همین شکل امروزی از زمین بیرون آمده و بعضی نیز می گویند این مسجد قبلاً
کلیسا بوده است و نیز گویند حمامی داشته است که فقط با یک شمع گرم می شد.
البته برای هیچ یک از نظریه ها دلیل مستند نتوانستیم پیدا کنیم زمانی نیز
این مسجد مدرسه علوم دینی بوده وتعدادی از روحانیون اهر در این مدرسه به
تدریس و تحصیل پرداخته اند.
4- محصولات: بافت و ترکیبات کانی موجود
در خاکهای منطقه اهر و همچنین وجود جلگه ها در این منطقه بستر مناسبی برای
فعالیتهای کشاورزی و باغی است از جمله محصولات کشاورزی این منطقه می توان
به گندم، جو، ذرت، عدس و گاهاً در مناطق آبدار کشت برنج اشاره کرد و از
میوه درختان سیب سرخ و سیاه، زردآلو، هلو، گوجه فرنگی، خیار، هندوانه،
خربزه را نام برد.
منبع :
روزنامه کیهان، شماره 19880 به تاریخ 15/12/89، صفحه 11
نویسنده: سیدمحمد حسن آل محمد