سنگ نگاره  12 هزار ساله قره داغ در پشت.... ورود ممنوع ...معدن مس سونگون

     نویسنده: استاد نصیرزاده

سونگون  معدن  طلا یا معدن بلای فرهنگ و طبیعت مان!

ورزقان دهانش را باز کرده بسوی سونگون....سونگونی که خاک و جان خودش است اما  با تمام شرمندگی  ازآن گدایی نان ، جاده و آسفالت می کند!

حتی کار بدانجا  رسیده  که  ورزقان نامش را- هویت اش را  هم از سونگون می گیرد:

به شهر طلای سرخ ایران خوش آمدید!

خیلی مهندس ها که از فرهنگ،تاریخ،ادبیات و هویت بی خبرند، این نام بی ربط را طوطی وار تکرار می کنند و اسم وبلاگها و اسم مقالاتشان را به این نام مزین می کنند....

من می دانم  و می بینم که در پس آن خاک مسی و طلایی،تاریخ،فرهنگ، جنگل،محیط زیست وقهرمانان ما مدفون می شوند.

بجای شهر ستارخان،سردارملی، شهر علامه جعفری فیلسوف شرق،شهر امیر ارشدحاج علیلو،شهر کلنل محمدتقی خان پسیان و سرزمین ساز، سرزمین طلای سرخ – سرزمین فلان سنگ که بعد از چندین سال بهره برداری و اتمام آن طلاها این نام بی ربط به هویت تاریخی،فرهنگی و ملی هم به تاریخ خواهد پیوست.

بجای درک درست و علمی از فرهنگ،تاریخ،هویت یک منطقه از سوی مدیران غیر متخصص ،نمایندگان و شوراها  و شهرداران کم سواد و یا فنی و مهندسی خوانده...ورزقان روزی پر از مجسمه های غاز و باز می شود و اسم اش هم می شود سرزمین طلای سرخ و سفید و آبی!

جالب اینکه در عدم درک صحیح ارزش فرهنگی فسیلهای 4و 7 میلیون ساله ،فسیلها تا ابد راهی تهران و مراغه می شوند!

و در عدم توجه و درک صحیح از ارزش فرهنگی،تاریخی و ملی سنگ نوشته های 12 هزار ساله سونگون، جا و مکانش جز منطقه ورود ممنوع معدن سونگون می شود! سنگ نوشته ای  که ارزش تاریخی و فرهنگی اش از معدن سونگون فراتر است.

جان یک منطقه و مردم،فرهنگ و هویت و تاریخ و حتی اسم و رسمش است . متأسفانه ورزقان بجای آثار تاریخی،سنگ نوشته های 3 و 12 هزار ساله،بجای ستارخان،کلنل محمدتقی خان،امیرارشد،سردار آقبلاغی،علامه جعفری....اسم اش را از یک معدن که بعد از چند سال تمام می شود، گدایی می کند  که بایست بر این گدایی با چکش تاخت و بایست داشته ها و ثروتهای معنوی-تاریخی-هنری و انسانی ورزقان و قره داغ را بر داشته های مادی اش ترجیح داد نه اسیر زرق و برق سنگها شد و برای محل  ورود سنگ نوشته12 هزار ساله سونگون نوشت:

ورود ممنوع!

آشیق هاوالاری، دده لرین دئدیگینه گؤره 72 یادا 73 هاوادیر کی،بیر نئچه اوستاد آشیق اونو اؤز شئعرلرینده بیلدیرمیشدیر:

_ دده علسگر:

دوققوزو بیرله شیب تاپیب اینجه یول

اون  بارماق  اونلاری  ائله ییر   قبول

72     هاوا    شاه پرده یه       قول

علسگر  بولدوغو ،  قازدی ، قاباخدا.

_ آشیق اسد:

کامیل اوستادلارین گولون درمه سن

حقیقتی سینه ن اوسته سرمه سن

73    هاوادان     خبر      وئرمه سن

اؤلوم   یئی دیر   سنه ، ائل قاباغیندا.

_ آزافلی میکائیل:

سن ائلیمین همدمی سن

آی صدفلی تئللی سازیم، 72 دیللی سازیم،

هم سئوینجی هم غمی سن

 آی صدفلی تئللی سازیم، 72 دیللی سازیم

زامان آشیمیندا بو هاوالارین سایی 100 _دن آرتیق اولوب بعضا بو هاوالارین سایی 130_قده ردئییلیب.[1]

   آرتیرمالیام کی بو هاوالارین هرماحالدااؤزونه بیرآدی واردیر.بعضا گؤرونورکی بیر پارا هاوالار وارکی،آیری بؤلگه ده یوخدور، اونوندا علّتی قونشو اولدوغوموز اؤلکه نین موسیقی سینین اثرباغیشلاماسی دیر. غربی آذربایجان ساز هاوالاریندا،تورکیه آشیقلارینین و شرقی آذربایجان دا،باکی آشیقلارینین ایزی گؤرونور، و اونلارین سبک لریندن تاثیر آلینیر. شاید بو هاوالارین چالماسیندا، مختلیف سلیقه لر یا گؤللر ایشله نیله، آنجاق اساس و تمل ده بیردیلر.

   سازدا چالینان هاوالاری نئچه باخیمدان بؤلمه ک اولار.

1)  هاوالارین سازین کؤکو اساسیندا 6 یئره بؤلمک اولار:

·        شاه پرده کؤکو

·        شاه پرده نین مصری کؤکو

·        چوبان بایاتی سی کؤکو

·        آیاق دیوانی کؤکو یا عثمانلی کؤکو

·        دیلغم کؤکو(یانیق کرم کؤکو،سه گاه کؤکو)

·        عرفانی کؤکو(ماهورکؤکو)

2)  موزیک و اوخونوش اساسیندان، هاوالار اوچ یئره بؤلونور:

·        قهرمانلیق،ایگیدلیک و موباریزه بؤلومو: آشیق بو هاوالاردا مجلس اهلینین اؤز وطنین دن، دینین دن و اونلارین قورونماغیندان سؤز آچیر.آشیقلار قهرمانلار دیلینجه دانیشیب اوخویورلار مثلا: بابک دن،نبی دن ،کوراوغلو دان و... .

بوهاوالاردان نئچه سی بونلاردیلار: مصری کوراوغلو،طبل جنگی،شاهسونی، دؤیمه کرم و...  .بو هاوالار چوخلو او یئرلرده اوخونارکی مجلیس اهلینین چوخو جوانلار اولا یا حس اولونا کی یورد یا وطن خطرده دیر، یا دوشمن فورصات دالیجادیر. بو واخت لار مجلیده آشیق کئچمیش قهرمانلاری یادا سالیب ، واونلارین دوشمانا نئجه غلبه چالماقی، وشعیرلرین اوخویوب، جاوانلاری وطنین وناموسین قوروماغینا جوشدورور.

·        سئوگی و شنلیک بؤلومو: بو هاوالاردا شادلیق وشنلیک یاراتماق اوچون داستانلارین آراسیندا ویا تؤی مجلیسینده،اوخونور. مثلا:گؤزللمه،جلیلی، قهرمانی، نخجوانی، گؤیجه گولو،مخمّس، قوربانی و ... .

·        غملی، کدرلی،غصّه لی هاوالار: بو هاوالاردا انسانین غملی احوالاتینا، یادا بیر آجی اولایا راست گلمه سی آندا، یا داستانلارین غملی یئرلرینده اوخونار، مثلا: منصوری(مانسیری)، قوربتی کرم، یانیق کرمی و... .

3)  شئعر فورما اساسیندان ، هاوالار 7 یئره بؤلونور:

·         گارایلی هاوالاری: اَن چوخ هاوالار بو فورمادا، کی ساییسی 60 کیمین آرتیر. مثلا:اورتاساری تئل، گویجه گؤلو،آتلی کوراوغلو، پاشاکؤچدو (آذربایجانی)،مینا گارایلی ،منصوری و... .

·         قوشما هاوالاری: بو فورمادا گارایلی دان سونرا چوخلو هاوالار اوخونور.بو هاوالاردان بیر نئچه سی بونلاردیلار: قهرمانی،دیلغمی، غربتی کرم،بهمنی (بؤزوغو)،یانیخ کرمی و ... . 24 هاوادا بو فورمادا یئر آلیر.

·         دیوانی هاوالاری: دیوانی هاوالاری ائله بو فورمادا اوخونار.آیاق دیوانی،(عثمان دیوانی،میدان دیوانی)،باش دیوانی (شاه خطایی دیوانی،مجلیس دیوانی).

·         تجنیس هاوالاری: تجنیس، جیغالی تجنیس.

·         مخمّس هاوالاری: باش مخمّس، کوراوغلو مخمّسی(کوراوغلو گؤزللمه سی)، اورتا مخمّس، جیغالی مخمّس.

·         بایاتی هاوالاری: ائل بایاتیسی،کوچ بایاتیسی(آت اوستو)، چوبان بایاتیسی (قایا باشی).

·         خالق ماهنی هاوالاری: واقف گؤزللمه سی(واقفی)،قاراباغ شریلی سی، گؤده ک دونو(آیدینی).

4)     هاوالاری سازین پرده سینه گؤره اوچ یئره بؤلونور: 

سیدعمادالدین نسیمی (به ترکی آذربایجانی: Seyid Əli İmadəddin Nəsimi)‏ متخلص به نسیمی شاعر و متفکّر حروفیه در قرن هفتم هجری بود.

شهرین چراغلاری بیر به بیر کئچیر

عؤمرومون گونلری یامان تئز گئدیر

 
آمما خیال قوشوم آغ دونون گئییر

گئجه نین اؤرپه گین دورمادان دئشیر
 

آشیب سینیرلاری بیر به بیر کئچیر

انسانلار ایچینده تک سنی سئچیر


سئوینجک منیمله گؤیلردن ائنیر

سیزین تارلانیزدان گئجه دن یئییر


منه گؤزلریندن اول ایلهام وئریر

خیاله سیغمایان بیر ماهنی دئییر

بابک(بای+بک= آقا+بزرگوار=آقای بزرگوار) فرزند مرداس در منطقه آذربایجان  زاده شده او  کسی بود که به مدت 22 سال با خلفای عباسی جنگید و اجازه نداد که پای آنها به آذربایجان باز شود و قریب به 33 هزار نفر از متجاوزان به اذربایجان را از پای در اورد سرانجام با خیانت یک ایرانی تبار بنام افشین، متجاوزان بر خرمدینان اذربایجانی چیرگی یافتند. و او را به سامرا نزد خلیفه بردند. خلیفه معتصم دستور داد تا بابک را سوار بر فیل کرده و در شهر بگردانند و در روز پنجشنبه دوم صفر سال ۲۲۳ با بودن امان نامه ای که به او داده بودند به دستور خلیفه او را تکه تکه کرده و کشتند. قرارگاه اصلی بابک خرمدین دژی استوار و سخت گذر بنام دژ بَز بود که در نزدیکی شهر کلیبر در شهرستان اهر استان آذربایجان شرقی قرار دارد.
در مورد افکار تأثیر گذار در روحیة بابک ، بهروز خاماچی و رحیم رئیسنیا مینویسد: «مادر بابک روزی شمشیر پدرش را به او و برادرش نشان داد و گفت فرزندانم ! پدر شما یک روغن فروش ساده نبود . او یک بهادر بود ،او در روی شمشیر چنین نوشته بود : « ای جوانمرد اگر شمشیر را در خلاف خواهی کرد بهتر است که دست به قبضه اش نبری .در روزگاران عباسیان، بی چشم میتوان زندگی کرد ، اما بی شمشیر هرگز!»
هر ساله در 12 تیر به پاس بزرگداشت سالروز تولد بابک در قلعه بابک مراسمی برگزار می شود
بلاخره پس از 22سال قیام غیرتمندانه و شجاعانة بابک ، با خیانت و دسیسة  افشین ، این قهرمان آزادی اسیر گشته و به خلیفة عباسی تحویل داده میشود. خلیفه ابتدا پیشنهاد سرداری در لشگر خود را به بابک میدهد ولی بابک مرگ را قبول میکند و هرگز زیر بار ننگ نمیرود .خلیفه برای اینکه خود را حق نشان دهد در دربار خود خطاب به بابک چنین میگوید : «شنیدهام که تو حرام های خدا را حلال کرده ای و بر آن بوده ای که سرزمین خلافت را غصب کنی؟!» بابک در جواب به خلیفة عباسی چنین میگوید: «هر کس را مادرش هر جا به دنیا آورد مال اوست . سرزمین اوست . وطن اوست .غاصب کسی است که فرسخ ها را زیر پا گذارد و با قشون و سلاح بر سر مردم بی دفاع یورش آورده و دسترنج مردم زحمتکش را غارت کند و زندگی را در کامشان تلخ سازد. غاصب کسانی هستند که اندیشمندان ملتها را میربایند ،غاصب کسانی هستند که بر کشتگاه مردم اسب میتازانند. مردم را اسیر میگیرند ، مردان را چون حیوان به بیگاری وا میدارند ، زنان شوهردار را میفروشند ، دختران را بی عصمت میکنند، در حرمسرای خلیفه زنان و دختران و رامشگر و رقاصه وجود دارد . حرمسرای این مردان که در اینجا جمعند ، موج میزند از دختران و زنانی که روزی برای خود زندگی آزادی داشته اند