انعکاس به آتش کشیدن کتابهای ترکی در چند نوشته
١-واقعیت این است که حتی انبوه اسناد مکتوب، در برابر آنچه در ٢٦ آذر ١٣٢٥
در میدان ساعت تبریز روی داد گنگ و نارسا می‌نماید.
در آن روز دانش‌آموزان دبستانی به صف کشانده شدند تا کتاب درسی «آنادیلی»
(زبان مادری) را «زنده باد شاه» گویان در آتش اندازند.
آن جشن کتابسوزان ساعت‌ها و روزها ادامه یافت و کتابهایی در آن سوختند که
جز ادبیات شفاهی آزربایجان و چند اشعار کودکانه چیزی در آنها یافت نمی‌شد.
شاید هدف از آن آتش‌سوزی که اندکی بعد انبوه کتابهای غیر درسی را نیز در
کام خود کشید، رفع موانع و هموار کردن راه برای ایجاد فرهنگ عمومی بود که
سنگ زیربنای آن در فرهنگستان اول گذاشته شده بود.
٢-زبان ترکی به عنوان زبان پرشمارترین قوم ممالک محروسه از دایره‌ی این
یکسان‌سازی که با جشن کتابسوزان آذر ١٣٢٥ (دسامبر ١٩٤٦) به اوج رسید،
بیرون نماند. در نتیجه، محمد فضولی و دیگر شاعران کلاسیک آزربایجانی در
گستره‌ی وسیعی از قزوین تا مغان، و از اورمیه تا همدان به «غریبی در وطن»
مبدل شدند
٣-..... آنچه که بر حرمان ترکان آزربایجان در قبال کشتارهای سیاه روز ٢١
اذرماه افزوده است تخریب دانشگاه تبریز و همچنین به آتش کشیده شدن صدها
هزار جلد کتاب در رشته های مختلف به زبان ترکی آزربایجانی در شهرهای
گوناگون آزربایجان به ویژه تبریز است. این کتابسوزان شرم آور و بی سابقه در
جهان، در روز ٢٦ آذرماه طی مراسمی دردناک در چندین میدان و خصوصا میدان
دانشسرا ی این شهر انجام شد.
بطوریکه شاهدان عینی می گویند دانش آموزان را مجبور می کردند تا جهت کسب
اجازه برای ادامه تحصیل، کتابهایی را که به زبان مادریشان نوشته شده است در
آتش بیفکنند! این اقدام طبق قواعد بین المللی بعنوان جنوساید فرهنگی تلقی
می شود
٣-..... سوزاندن کتابهای ترکی بعد از سرکوب فرقه دمکرات آزربایجان در سال
1325 توسط رژیم پهلوی صورت گرفت. این جنایت، سوزاندن تاریخ و هویت یک ملت
از اعمال وحشیانه ساسانیان در آزربایجان هم بدتر بود. ...نمایندگان دولت
مرکزی به دستور تهران کتابهای درسی مدارس را جمع کردند و آتش زدند. .....
در آن زمان هیچ دولت و سازمانی به این کشتار و کتابسوزی اعتراضی نکرد حتی
سازمانهای فرهنگی جهان هم ساکت ماندند. مردم آزربایجان که از همه طرف (چپ و
راست) ضربه خورده بودند میسوختند و جز ساختن چاره ای نداشتند. (تاریخ زبان
و لهجه های ترکی، دکتر جواد هئیت)
٤-من خود بیشتر کتاب هائی را که در آن دوره چاپ شده بود مطالعه کرده ام،
حتی سرود ملی فرقه را که در مدارس خوانده می شد، ولی اثری از ادعاهای رژیم
پهلوی مبنی بر کمونیستی بودن آنها پیدا نکردم.
در آن دوران کسی نه از چپ و نه از راست به این کتاب سوزی ها اعتراضی نکرد!
من به هنگام برگزاری کنفرانس صلح پاریس در پاریس دانشجو بودم و در آنجا بود
که شاعر پرآوازه آزربایجان شمالی صمد وورغون در کنفرانس صلح پاریس شعر
معروف خود یاندیریلان کیتابلار ( کتاب های سوزانده شده)
را در اعتراض به آن کتاب سوزی ها در کنفرانس خواند و صدای اعتراض مردم
آزربایجان را به این بی حرمتی نسبت به زبان و فرهنگ و هویت آنان به گوش
جهانیان رسانید.
(گفتگو با دکتر جواد هیئت)
یاندیریلان کیتابلار
١٩٤٧-Yandırılan Kitablar 1947 (کتابهای سوزانیده شده)