زبان به عنوان یکی از ابزارهای ارتباطی بین انسانها، و یکی از مهمترین عوامل شناخت هویت یک قوم محسوب میشود که در طول تاریخ از آن استفاده شدهاست. مردم از نژاد و اقوام مختلف دارای اشتراکاتی هستند که زبان یکی از عوامل مهم این اشتراکات میآید. زبان ترکی یکی از زبانهای زنده در دنیا هست که امروزه مرکز اصلی آن در آسیای صغیر، آسیای مرکزی، قفقازهمچنین غرب و شمال غرب ایران یعنی استانهای آذربایجانشرقی و غربی، اردبیل، زنجان، همدان، و قسمتهایی از مرکزی و گیلان و همچنین جمهوری آذربایجان قرار دارد.
زبان بومی واصلی مردم ورزقان و خاروانا همان ترکی است که در آذربایجان مورد استفاده قرار میگیرد. در مورد حضور این زبان در منطقه و آذربایجان بحثهای زیادی شدهاست و در مورد خاستگاه اصلی آن و قدمت آن درآذربایجان نظریات فراوانی وجود دارد که در اینجا به طور خلاصه به بررسی آن میپردازیم.
تقسیمبندی ساختاری زبانهای
دنیا و جایگاه زبان ترکی
در بین زبانشناسان زبانها به چند صورت تقسیم بندی شدهاست. تقسیم بندی ساختاری و تقسیمبندی جغرافیایی از مهمترین این تقسیمبندیها میباشد. در تقسیم بندی جغرافیایی، زبان ترکی جزو زبانهای اورال– آلتاییک به حساب میآید. در تقسیمبندی ساختاری به چهار نوع زبان بر میخوریم که عبارت است از:
1- زبانهای قالبی: زبانهایی هستند که وقتی مصدر (ریشه ) کلمات در قالبها و ابواب مختلف صرف میشود حروف اصلی کلمهی مصدر بدون آنکه حذف شود از همدیگر جدا میشوند. مانند زبان عربی که وقتی مصدر یک کلمه مثل" فَعَلَ " را صرف میکنیم به این صورت در میآید:
فاعل ، انفعال ، افتعال و ....
2 – زبانهای تحلیلی: زبانهای هستند که در آن کلمات جدید بر اساس قبول پیشوند و پسوند ساخته میشوند. و درصورتی که مصدر فعل باشد دچار تغییر میشوند. مثلاً : در زبان فارسی از مصدر سوختن کلماتی مانند سوزاندن ، سوزش و غیره ایجاد میشود که در این دو کلمه، ریشهی کلمه تغییر پیدا میکند.
3 – زبانهای هجایی: زبانهایی هستند که لغات جدید بر اساس ترکیب هجاهای معنا دار و مستقل از هم و نحوهی تقدم و تأخر هجاها ساخته میشوند مانند زباهای چینی،تبتی
4 – زبانهای التصاقی یا پیوندی: در این زبانها ریشهی کلمه ثابت هست و پسوندهایی به آن اضافه میشود مانند زبان ترکی که در آن مثلاً از مصدر" بیل " کلماتی مانند بیلمَک ، بیلی جی و غیره ساخته میشود.
زبان ترکی آنچنان که در بالا مطرح شد از نظر ساختاری در زمرهی زبانهای التصاقی یا همان پیوندی قرار دارد و به عقیدهی بسیاری از زبانشناسان سوّمین زبان قانونمند و توانمند دنیا محسوب میشود. برابر با تحقیقات و مستنداتی که در کتب تاریخی ارایه شدهاست تمام اقوام باستانی ساکن در غرب و شمال غرب ایران از جمله لولوبی، گوتی، سومری، عیلامی، و حتی مهاجمان اورارتویی و نیز ماننایی که قومی پیشرفته بودند و حتی بسیاری از محققان بر این نظریه هم عقیده هستند که مدنیت و فرهنگ آریایی حاصل تعامل و تقابل با مانناییها هست، زبانشان در گروه زبانهای التصاقی قرار دارد.[1]نیز زبان مانناییها ریشهی ترکی داشته[2] واز روی نام بعضی از جاها میشود پی برد که به زبان عیلامی بسیار نزدیک بودهاست.[3]