قارمان :
قارمون یکی از سازهای بادی است که از خیلی جهات شبیه آکاردئون میباشد.این
ساز یکی از آلات موسیقی است که نقش کلیدی در موسیقی آزربایجان را دارا می
باشد.
تار : تار آزربایجان ظاهرا
حدود ۱۵۰ سال پیش به وسیلهی شخصی به نام « صادق جان اسد اوغلی» در
منطقهی قره باغ به وجود آمده و این تار با تغییراتی که در آن داده شده به
شکل امروزی در آمده است.
تار آزربایجانی
دارای یازده سیم است که به ترتیب خاصی با حفظ فاصلهی چهارم درست کوک
میشود. از این یازده سیم یک سیم باس و چهار سیم دیگر به نام جینگره
یا سیم زنگ معروف است.
تار در آزربایجان وایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند ارمنستان و گرجستان برای نواختن موسیقی کلاسیک این کشورها رایج است.
بالابان :بالابان یا بالامان ساز بادی استوانهای دو نی
به طول حدود ۳۵ سانتی متر با هفت سوراخ انگشت، این ابزار موسیقی در جمهوری
آزربایجان و ایرانیان آذری مخصوصا در استان آزربایجان شرقی رایج است.
باغلاما :سازیست زهی که با مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست (شلپه – شرپه) نواخته
میشود. باغلاما در آناتولی، شمال عراق و آذربایجان رایج است.
این ساز هفت سیم دارد که به سه گروه سهسیم، دوسیم و دوسیم تقسیم میشود.
ناقارا :از
سازهای قدیمی و کوبهای مردمان آزربایجانی در جمهوری آزربایجان و ایرانیان
آذری به خصوص در استان آزربایجان شرقی که امروزه در سراسر کشورهای حوزه
قفقاز و ترکیه
نیز کاربرد دارد.
ناقارا استوانهای چوبی و گاه پلاستیکی است که بر دو سر
دهانه را از پوست پوشش میدهند. در اصل نوعی دهل بوده که در گذشته با چوب و
ترکه نواخته می شدهاست.
قانون :این ساز دارای یک جعبهٔ چوبی به شکل ذوزنقهاست که به وسیلهٔ دو انگشت
سبابه و دو مضراب (که میان حلقهای که به انگشت کردهاند و خود انگشت قرار
میگیرند) نواخته میشود.
در بخشهای سازشناسی متون کهن موسیقی به سازی سه
گوش، بیرون ساعد، با سطحی مجرد تنها، دارای هفتاد و دو وتر آن یک کوک
میگرفته با تاری از ابریشم و گاه از روده و گاه از مفتول سیم اشارت
رفتهاست که همانند چنگ نواخته میشدهاست. این ساز سالهای مدیدی است که در آزربایجان نواخته میشود.
چگور :چُگور، چوگور یا قُپوز سازی است از خانوادهٔ سازهای زهی مقید از ردهٔ تنبور که به آن دوتار نیز میگویند. چگور مرکب از یک قطعه چوب مجوف بر شکل عودی کوچک است که دارای پنج وتر میباشد.
ساختمان این ساز از یک کاسه طنینی گلابی شکل و دستهای مانند دسته تنبور
تشکیل میشود. کاسه اش از سهتار بزرگتر است. نوعی از چگور، دو تار فلزی
دارد و به همین سبب به آن دوتار نیز میگویند.
نواختن این ساز هنوز هم میان ترکمانان و ایرانیان
آذری رایج است. نیز (دوتار و تنبور). چگور رایج در جمهوری آزربایجان و
نواحی ترکنشین ایران، معمولاً نُهسیمه است و نسبتاً از دوتار و تنبور
بزرگتر است.
چگور نزد عاشیقها در آزربایجان قُپوز (و ساز) نامیده میشود و سازی شبیه باغلاما است.
قاوال (دایره) :
سازی است کوبهای به شکل دایره. جنس بدنۀ آن از چوب گردو یا توت است که روی
آن پوست بره میکشند. قاوال را معمولا خوانندگان مینوازند.
این ساز متشکل است از حلقه ای چوبی به عرض ۵ تا ۷ و قطر دایره ای از ۲۵ تا
۴۰ سانتیمتر که بر یکی از سطوح جنبی دایره ای شکل آن پوست کشیده شده و در
جدار داخلی ساز حدود چهل حلقه فلزی کوچک به فواصل مساوی آویزان شده است.
در
یکی از نقاط جدار چوبی سوراخی است که نوازنده انگشت شست دست راست را در آن
داخل می کند و به این وسیله ساز را نگه می دارد و با بقیه انگشتان هر دو
دست بر پوست می کوبد و در عین حال ساز را کمی سریعتر حرکت می دهد تا حلقه
های کوچک داخلی، همراه با صدای کوبیدن انگشتان صوتی زنگ وار نیز حاصل کنند.
هیچ یک از اصوات ساز حائز ارتفاع معین نیستند. این ساز بیشتر شهری است تا
محلی.
زورنا ( سورنا) :سازی است بادی-چوبی. آوای این ساز بسیار زیر است و از آن در مراسم جشن و عروسی استفاده میشود.
این ساز متشکل است ازیک لوله مخروطی شکل، که درانتهای بالائی آن «قمیش»
قرارمی گیرد. سرنا از دسته سازهای «دوزبانه» است و به این ترتیب«قمیش» آن
از دو تیغه متکی به هم تشکیل شده و انتهای آن دو در حلقه ای مسطح محصورشده
است.
![زورنا](http://tabrizlinks.persiangig.com/image/azari-links/13/zoorna.jpg)
در روی لوله، تعداد ۶ تا ۷ سوراخ تعبیه شده و نوازنده با گذاشتن و برداشتن انگشتان هر دو دست، اصوات حاصله را زیر و بم می کند.
وسعت صدا نیز در این ساز کاملاً ثابت نیست و واضح است که سرناهای بزرگتر میدان صدائی بم تر از سرناهای کوچک دارند.