ارسباران ناحیه ای در شمال شرق استان آذربایجان شرقی است. نام باستانی آن میمد است و از دوره صفویه تا سال 1316 قراچه داغ یا قراجه داغ و تسامحاً قراداغ نامیده می شد. با تصویب مجلس شورای ملی در سال 1316 به ارسباران تغییر نام یافت .شهر اهر مرکز این ناحیه از شهرهای قدیمی کشور است و تا سال  به 1339 اهر ارسباران  معروف بود. در سال های پس از انقلاب اسلامی با تبدیل کلیبر، هریس، ورزقان و اخیراً خداآفرین و هوراند به شهرستان نام ارسباران یا قراچه داغ از جغرافیای سیاسی رخت بربست.

پس از ارتقا بخش ورزقان به شهرستان این منطقه به شهرستان ارسباران موسوم شد اما با مخالفت مردم این ناحیه به شهرستان ورزقان تغییر نام داده شد. این مخالفت ها ثابت کرد که مردم ناحیه علاقه خاصی به این نام دارند و سوابق تاریخی و فرهنگی خود را در آن می یابند. مسئولین کشور نیز با وقوف بر این دلبستگی در سخنرانی های رسمی خود اطلاق آن بر این ناحیه را جزو حقوق مسلم این بخش از سرزمین کهن ایران به رسمیت می شناسند.

تاریخ مدون ایران مشحون از  یاد دلاوریها و نقش مردم ارسباران در پیشرفت و توسعه و حفظ میهن از دست اجانب است. اما اولین اثر مستقل در مورد این منطقه کتاب تاریخ ارسباران نوشته مرحوم سرهنگ بایبوردی است که در سال 1341 به چاپ رسیده است . کتاب تاریخ و جغرافیای ارسباران اثر آقای حسین دوستی که پس از انقلاب اسلامی چاپ شده در مورد این منطقه اطلاعات بیشتر و جدیدتری در اختیار علاقه مندان  قرار می دهد. کتاب های دیگری هم تألیف شده که به صورت موضوعی راجع به این ناحیه معلوماتی ارائه می دهند . مثل کتاب نگاهی به تاریخچه آموزش و پرورش اهر از آقای ابوالفضل دادور که منظور نویسنده از اهر همان ارسباران است.

کتاب ارزشند دیگری که  با این موضوع در مهرماه 91 از سوی مجلس شورای اسلامی چاپ شده نامه ارسباران است .این کتاب سرگذشت نسبتاً کاملی از تاریخ محلی ارسباران و اهر است و توسط رضا آل‌محمد اهری نگاشته شده، توسط محمد الوانساز خویی تصحیح و تعلیقاتی بر آن نوشته شده است.

از حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیّدرضا آل محمد، سه اثر به یادگار مانده که عبارتند از:احادیث ائمه هدی (۲ جلد، خطی)، اطلاعات عمومی و دیده‌ها و شنیده‌ها، (۳ جلد، خطی)و شناخت وقت نماز و روزه به افق اهر و ارسباران.

او در معرفی مجموعه خود گفته است:‌ این مجموعه بازگو کننده‌ی بخشی از تاریخ و فرهنگ و ادب ارسباران است که تحقیق و تألیف آن از سال ۱۳۴۵ش شروع شده و تا اینک که آخرین سال‌های عمر حقیر است،‌ ادامه یافته است.

چهار جلد این کتاب عبارتست از: «سیری در تاریخ اهر و ارسباران»، «فرهنگ‌ آبادی‌های اهر و ارسباران»، «علمای اهر و ارسباران»و «عرفا، شعرا، نویسندگان و سادات اهر و ارسباران».

مرحوم سیدرضا آل محمد چند سال پیش دعوت حق را اجابت کرد و شاهد انتشار این مجموعه کم نظیر نبود مطمئناً اگر اجل مهلت می داد استاد جرح و تعدیلی در آن به عمل می آورد.

آقای حسین دوستی محقق سختکوش  که ارسباران پژوهی را وجهه همت خویش قرار داده در معرفی این آن را گنجینه نام نهاده و الحق چنین است و محققان تواریخ محلی هیچ گاه از این اثر بی نیاز نخواهند بود اما با توجه به تغییرات مداوم تقسیم بندی های سیاسی و ارتقاء روستاها و آبادی ها جلد دوم کتاب اهمیت خود را از دست داده است و اگر نویسنده در قید حیات بود با حذف جلد دوم و بخش های از سه جلد دیگر آن را در دو جلد منتشر می کرد . درود می فرستیم به روان این پاکمرد که به خاطر عشق به تحقیق و پژوهش از پذیرش مقام های دنیوی خودداری کرد تا برای اهل معنا خوشه ها برچیند و توشه ها اندوزد  روحش شاد.

منبع  : وبلاگ استاد اصغر محمود آبادی