« نگاهی اتیمولوژیک به اسامی کهن در قره داغ »
خونیه
این روستای بزرگ و آباد در پنج کیلومتری شهرستان اهر واقع شده است . خونیه روستایی است با فرهنگ که از قدیم الایام مامن و مسکن علمای بزرگ بوده است . نام این روستا با تلفظ های : خونیق ( ثبتی و اداری ) ، خونیه ، خوی نه / خوی نا ( تلفظ محلی ) خوانده می شود . از آنجایی که عموما تلفظ های محلی قابل اعتماد و استناد می باشد ما نیز در این مقوله اسامی مصطلح محلی را بکار برده و بر این اساس به ریشه یابی و وجه تسمیه نام این روستا خواهیم پرداخت . « خوی نه / خوی نا » از ترکیب دو عنصر : خوی / خوْی + نه / نا تشکیل شده است . در زیر به برخی از نظریه های گوناگونی که در ریشه شناسی قسمت اول این نام ترکی ، مطرح شده اند ، اشاره می گردد : « 1- کلمه "خوی" فرم باستانی کلمه "قویQuy, Qoy " در ترکی قدیم است که مفهوم "چوخور" (سرزمین پست) را می رساند. در دیوان لغات ترک، "قوی" به معنی دره ، بستر و بخش مسطح دره، وادی بزرگ و گود بین دو کوه و ته آمده است. هم ریشه با کلمات "قویتوQuytu " و "قویاقQoyaq ". - قویاق Qoyak: به معنی وادی بزرگ و گود بین دو کوه، گودی طبیعی ایجاد شده بین کوهها و صخره ها، گودی طویلی که در دشتها توسط برکه های آب ایجاد می شود است. 2- نام شهر خوی [نیز ]از کلمه "خویXuy "، "قویQuy " که در ترکی باستان بسیار رایج بوده و به معنی نقطه و مکان تجرید شده می باشد گرفته شده است. کلاوسن در لغتنامه ریشه شناسی ترکی پیش از قرن ١٣ میلادی ، کلمه "کویتوKuytu " را به معنی جای خلوت و محافظه شده از باد در ترکی عثمانی و ترکی مدرن ، ترکیه را نیز مشتق از این کلمه می شمارد. کلمه "خوی-قوی" امروز نیز در بسیاری از زبانهای ترکی شمال شرقی به شکل "کویKuy " و به معنی غار و در ترکی خاقاسی به شکل "خویXuy " بکار می رود. 3 - در ترکی باستان دو کلمه به شکل "قویQoy " به معنی محل پائین آوردن و گذاشتن (هر چیز) و "قویو Qoyu" به معنی پائین گزارده شده، واقع شده در پائین وجود دارد. ظاهرا این کلمات از ریشه مصدر "قویماق Qoymaq" به معنی گذاشتن، پائین گذاشتن، پائین آوردن می باشند. کلمه "قویوQoyu " را در ترکیب "اوزو قویولوÜzü Qoyulu " به معنی شخص دراز کشیده رو به پائین (بر روی شکم) نیز می توان مشاهده کرد. زبانشناسان این کلمات را همریشه با "قویونQoyun " به معنی آغوش ... می دانند . 4- در زبان ترکی کلمه مشابه دیگری به شکل "قویوQuyu " و به معنی چاه، گودی عمیق کنده در خاک وجود دارد. این کلمه اصلا از مصدر "قوذماق- قویماق" به معنی آبی که بیرون می ریزد است. فرمهای گوناگون آن در زبانهای تورکی: قویی، قوذوق، قوذوغ، قویوق، قویوغ، قودوق، قوداغ،.... همریشه با "Kut " مجاری به معنی چاه، قوددوغ Qudduğ ، قودوق Qudug، خودوقXuduq ، خوداقXudaq در زبانهای مختلف مغولی به معنی چاه و گودال آب، و قوتوغور Qotuğur به معنی گودی و گودال است ... ادعا شده است که "در زبان سومری که از سوی برخی از صاحبنظران زبانی پروتوتورک محسوب می شود واژه ای مشابه "خوی" وجود دارد که به معنی سرزمین و دشت کم ارتفاع و پست است. اقوام سومری از آسیای میانه (ترکستان) با گذر از سرزمین آذربایجان به منطقه بین النهرین رفته اند و در طول این مهاجرت، سالها در آذربایجان رحل اقامت افکنده اند و گروههائی از آنها نیز برای همیشه در آذربایجان ماندگار شده‌اند. با توجه به این واقعیت که منطقه تمدن خیز "آراتتا" ذکر شده در کتیبه های سومری عموما با منطقه خوی و کلا غرب آزربایجان و شرق آناتولی منطبق می شود، احتمال اینکه نام "خوی" یک کلمه سومری به معنی سرزمین و دشت کم ارتفاع و پست باشد زیاد است". » . شهر خوی را به علت استقرار در محلی پست "خوی چوخورو" نیز می نامند . ( منبع اینترنتی :cloob.com . http://www ) در مورد قسمت دوم ( نه / نا ) باید گفت : بنظر می رسد ، نا / نه همان واژة « آنا ( مادر ترکی ) / آنه (مادر در لهجة آنادولو ) باشد که مصوت « آ » اسقاط شده باشد . در این صورت می توان گفت : نام این روستا « خوی آنا » بوده که بعد از سقط « آ » به صورت « خوی نا / خوی نه / خوی نق / خونیق » در آمده است . آنا در ترکی به معنی مادر بوده و مظهر فراوانی است . « آنا یا آنو که مرتبط با « آن » می باشد از مضامین اسطوره ای برخوردار است . « آنو » همان « آن » خدای سومری نیز هست » ( نگاهی به واژه های اساطیری ، صمد چایلی ، ص 46 ). وجود شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی ، روستاهای : « خوی سیره » (در هورات ) ، « خوی نه ری » و « خویین دیزه » از توابع ورزقان حکایت از کاربرد این کلمه ( خوی ) در قره داغ و سایر نقاط آذربایجان دارد . با توجه به معانی واژة خوی ( مکان جدا ، محل حفاظت شده از باد ، مکان پست و کم ارتفاع ، بستر دره ) می توان وجه تسمیة این روستا و روستاهای ذکر شده در قره داغ را ، علت واقع شدن آنها در مکان های پست و به دور از دسترس باد دانست . روستای « خوی نه ری » در دره ای عمیق بنا شده که در واقع پست ترین نقطة آن محل می باشد. واقع شدن روستای « خونیه » در محل کم ارتفاع و پست و همچنین وجود دیواره ای طبیعی به نام رشته کوه قوشا داغ در جنوب و جنوب غربی این روستا ، آنرا از باد های سرکش این کوهها محفوظ و مصون داشته است . و این امرمی تواند در علت نامیده شدن این روستا به این نام دخیل باشد . به احتمال زیاد می توان گفت : معنی این واژه می تواند ؛ « مکان محفوظ از باد » و یا « مکان کم ارتفاع و پست » ، باشد .منبع : وبلاگ استاد علیرضا انباز