« واژه هایی از تاتی که به فارسی نزدیک است»
تاتی فارسی
1. اوردا آرد
2. اوشکار آشکار
3. اومی ین آمدن
4. تارس ترس
5. بون بام
6. اوتژ آتش
7. برو برادر
8. برین بریدن
9. بِز بز
10. بیسدو ن بستان
11. بلنت بلند
12. مرت مرد
13. پوشنا پاشنه
14. تاوا تبر
15. ته تو
16. نونه پژ نانوا
17. هر خر
18. سیوه سیاه
19. جیو جیغ
20. روژ روز
«واژه هایی که ریشه در زبان ترکی و فارسی ندارد »
تاتی فارسی
1. جِفا منقار
2. دَس نخ
3. پس گوسفند
4. برام گریه
5. کم پهلو
6. مرغوت قیچی
7. هسوم کاهو
8. هرو پهن
9. پو دیوار
10. گلما سفره
11. اولینج خاکستر
12. پا سگ
13. زوا پسر
14. پو دیوار
اعداددر زبان تاتی
اعداد در زبان تاتی، بیشتر به زبان فارسی نزدیک است.
ای ( یک ) – ده (دو )- هری( سه )- چو (چهار) - پینج ( پنج )- شاش (شش)- هوفت (هفت )
هِشت (هشت )- نوو( نه)
دا (ده) - ویست ( بیست ) - سی (سی ) - چل(چهل)- پینجو( پنجاه) – ده سی (شصت )- پینجوره ویست(هفتاد)- پینجوره سی (هشتاد- پینجوره چل ( نود )
سا ( صد )- ده سا (دویست )- هری سا (سیصد ) ...
هزو(هزار) – ده هزو(دو هزار ) ...
هزو هزو (میلیون )- ده هزوهزو ( دومیلیون ) ...
دستور زبان تاتی
دستور زبان تاتی شباهت بیشتری به زبان ترکی دارد [6] که در زیر به چند مورد اشاره میشود.
در زبان تاتی، مانندزبان ترکی و بر خلاف زبان فارسی صفت قبل از اسم میآید. به مثال زیر توجه کنید:
تاتی : کالا چو ( کالا، یعنی بزرگ و چو، یعنی درخت )
ترکی : بویوک آغاج ( بویوک ، یعنی بزرگ و آغاج یعنی درخت )
فارسی : درخت بزرگ
همانطوری که گفتهشد کلمهی صفت یعنی ( کالا) قبل از موصوف (اسم) بکار رفتهاست. یادر کلمهیِ "سیوه اش" به معنای خرس سیاه، بر خلاف زبان فارسی و دقیقا ً همانند زبان ترکی صفت قبل از اسم آمده است.
همچنین در کلمات ترکیبی زبان تاتی مضاف الیه مقدم بر مضاف است مثلاً:
تاتی : سیوی باغ ( سیو ، یعنی سیب )
ترکی : آلما باغی ( آلما ، یعنی سیب)
فارسی : باغ سیب
در زبان تاتی به جای کلمهیِ"از" که در فارسی قبل از اسم میآید و در زبان ترکی کلمهیِ "دن" بعد از اسم مفعول بکار میرود از واژهی" کو " و" نده " استفاده میشود .
حرف ربط "با" که در فارسی قبل از اسم میآید در زبان تاتی مثل ترکی عمل میشود و در تاتی واژهی " اوهون " و در ترکی واژۀ " ئینن " استفاد میشود و بعد از اسمبکار برده میشود.
مثلاً :
تاتی : من احمداوهون شرین ( شرین ، یعنی رفتم )
ترکی : من احمدینن گئدیم ( گئدیم ، یعنی رفتم)
فارسی : من با احمد رفتم
تفاوت بین دستور زبان تاتی و فارسی تقریباً همان تفاوتی هست که بین دستور زبان فارسی با ترکی وجود دارد. دستور زبان ترکی و تاتی از یکسانی بیشتری برخوردار است.
لازم به ذکر است که به همان اندازه که واژههای فارسی و یا شبیه به آن در زبان تاتی وجود دارد واژههای ترکی نیز وجود دارد [شاید هم بیشترو نزدیکتر].
علاوه بر واژههای ترکی و فارسی، در زبان تاتی کلمات دیگری از زبانهای ارمنی ، مازنی ، خلخالی و غیره نیز وجود دارد و به همین دلیل میتوان حدس زد که تاتی هم زبانی [ احتمالاً مستقل] بوده که در پی تماس، تعامل و تقابل با زبانهای ترکی، فارسی، کردی، ارمنی، و حتی عربی دچار تغییر شدهاست.
آنچه در مباحث بعدی خواهیم خواند اینکه مادها حکومتی نیرومند بودند که از اقوام گوناگونی تشکیل شده بودند و شاید گفتن اینکه تاتها نیز از این اقوام بودهاست سخنی بیراه نباشد. تاتها معمولاً در شمال آذربایجان و نواحی قفقاز زندگی میکردند که مناطقی نیز در قفقاز هست که به این زبان آشنایی داشتهاند و دارند.
تاتها تا آنجا که تاریخ به یاد دارد هیچ وقت حکومتی نداشتهاند و به این دلیل در تاریخ گمنام ماندهاند.
1 به نقل از نظری به تاریخ آذربایجان – محمد جواد مشکور ص 203
2 لغت نامه شمس الدین سامی – ص 203
۵ سبک شناسی - ملک الشعرای بهار، ج 2 ص 50
۶شباهت دستور زبان " هرزنی " با ترکی نسبت به تاتی بیشتر است